Let op: Vanwege de meivakantie is het Adviespunt gesloten van maandag 29 april tot en met vrijdag 4 mei. Vanaf maandag 6 mei is het Adviespunt weer bereikbaar. In geval van een calamiteit zijn de adviseurs van het calamiteitenteam 24/7 bereikbaar.
Primair Onderwijs
Voortgezet Onderwijs
MBO
Creëer een sociaal veilige sfeer op school
Seksuele grensoverschrijding
Het voorkomen van en omgaan met seksueel grensoverschrijdend gedrag op school vereist een brede, gecoördineerde en verankerde aanpak.
Ter preventie is bewustwording nodig bij personeel en leiding, een open cultuur, heldere regels, een doorlopende leerlijn op het gebied van gezonde relaties en seksualiteit, en leerkrachten en docenten die getraind worden in hun pedagogisch vakmanschap. School & Veiligheid noemt dit ‘werken aan seksuele integriteit’.
Daarnaast zijn levende protocollen nodig om te weten wat er gedaan moet worden als het toch fout gaat. Deze pagina biedt een overzicht van belangrijke strategieën en bronnen.
Om een sociaal veilige en inclusieve leeromgeving te creëren dienen onderwijsprofessionals zich bewust te zijn van de rol van henzelf en de school in het voorkomen van seksueel grensoverschrijdend gedrag.
Wat is seksueel grensoverschrijdend gedrag? Wat is integer gedrag tussen medewerkers onderling, tussen personeel en leerlingen/studenten, tussen leerlingen/studenten onderling? Hoe moet je omgaan met ‘aanraken’? En wat is normaal seksueel gedrag, dat hoort bij een bepaalde leeftijd?
Welke rol spelen leerkrachten, docenten, teamleiders, schoolleiders, vertrouwenspersonen, zorgcoördinatoren, intern begeleiders, anti-pest-coördinatoren en bestuurders in het maken en uitvoeren van beleid om grensoverschrijdend gedrag te voorkomen en er correct mee om te gaan?
Bewustwording van de problematiek, van de pedagogische kansen en van de rol van de school hierin, is een eerste belangrijke stap naar een veilige school met een open en integere cultuur.
Preventie van seksueel grensoverschrijdend gedrag (sgg) op school vraagt om een brede, gecoördineerde en verankerde aanpak die moet worden vastgelegd in beleid. Dit beleid wordt gemaakt en bijgehouden op alle niveaus binnen de school: door schoolbesturen, schooldirecteuren en teamleiders samen met de docenten, leerlingen, studenten, ouders en anderen. Alleen op deze manier wordt beleid tot ‘gedragen gedrag’.
Met gedragen preventiebeleid kunnen scholen een veilige omgeving bevorderen waarin elke leerling, student en medewerker zich gerespecteerd voelt. Hieronder staan tools die de school ondersteunen om te komen tot effectief beleid tegen grensoverschrijdend gedrag.
Hoe leert een kind en een jongere wat gepaste en respectvolle omgangsvormen zijn, ook als het gaat om flirten, relaties en intimiteit? It takes a village to raise a child, en daar hoort de school ook bij. Een school heeft de opdracht om kennis over te dragen én om leerlingen te begeleiden in de persoonlijke ontwikkeling. Lesprogramma’s en voorlichting over relationele en seksuele vorming zijn essentieel voor een gezonde en positieve ontwikkeling. Ze maken leerlingen en studenten zelfverzekerder en weerbaarder, waardoor ze hun eigen en andermans grenzen beter kunnen bewaken en verantwoordelijke keuzes kunnen maken.
Minstens zo belangrijk is het om deze respectvolle omgangsvormen te kunnen oefenen in de mini-maatschappij die de school is. Leerkrachten en docenten hebben de unieke positie dat ze kinderen en jongeren vele uren in groepsverband meemaken. Dit geeft hen de mogelijkheid live in te grijpen en te sturen op meer en minder gewenst gedrag. Leraren die dit pedagogisch vakmanschap beheersen zijn goud waard voor de ontwikkeling van (seksueel) integer gedrag van leerlingen en studenten.
Seksueel (grensoverschrijdend) gedrag van leerlingen en schoolpersoneel speelt zich in belangrijke mate online af. Maar online en offline zijn nog steeds sterk met elkaar verweven. Een student deelt bewust een blootfoto met een medestudent (sexting) die deze ongevraagd doorstuurt (ongewenste sexting); de volgende dag zitten ze weer samen in de klas.
Hoe maak je leerlingen en studenten mediawijs, zodat ze verantwoordelijke keuzes maken en zelf dader nog slachtoffer worden van online seksueel grensoverschrijdend gedrag? Hoe ga je op school pedagogisch om met bijvoorbeeld sexting? Wat te doen als op school een incident hierover plaatsvindt (grooming, shame-sexting, sextortion)? Wat zijn de regels voor het online gedrag van het personeel?
Leraren hebben naast hun educatieve taak ook een voorbeeldfunctie en een pedagogische rol in het voorkomen van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Ook andere onderwijsmedewerkers, zoals conciërges, vervullen voorbeeldrollen en kunnen met pedagogisch vakmanschap leerlingen laten zien wat seksueel integer gedrag betekent.
Daarnaast kunnen onderwijsmedewerkers mogelijk grensoverschrijdend gedrag opmerken. Ook signalen van misbruik buiten de school worden vaak als eerste opgevangen door onderwijsmedewerkers, als zij deze signalen kunnen herkennen. Het is belangrijk dat personeelsleden weten wat ze moeten doen en laten op het moment zij (mogelijk) seksueel grensoverschrijdend gedrag waarnemen of vermoeden.
Ouders en verzorgers spelen een sleutelrol in het ondersteunen van hun kinderen bij het navigeren door relaties en het herkennen van ongepast gedrag. Een goede samenwerking tussen ouders en school is waardevol omdat ouders en school andere sociale rollen van de kinderen/jongeren meemaken. Docenten maken de leerlingen/studenten lange tijd mee tussen hun peers, in situaties die anders zijn dan thuis.
Samen met ouders kunnen scholen werken aan een veilige schoolcultuur met aandacht voor seksuele integriteit: bewust, respectvol en verantwoordelijk omgaan met de eigen seksualiteit en gender en die van anderen. Een integere cultuur zal bijdragen aan het voorkomen van grensoverschrijdend gedrag.
Schoolbeleid met betrekking tot seksueel grensoverschrijdend gedrag omvat veel preventieve maatregelen om dit gedrag te voorkomen, maar ook handvatten om gedrag te kunnen duiden en heldere protocollen om te weten wat te doen en laten bij (een vermoeden van) grensoverschrijding. Daarbij is het essentieel dat al het onderwijspersoneel hier actief mee bezig is, en zodoende goed op de hoogte is.
Seksueel grensoverschrijdend gedrag kan plaatsvinden tussen alle mensen die rondlopen op school: tussen leerlingen/studenten onderling en tussen personeel en leerlingen/studenten. Maar ook tussen medewerkers kan seksuele intimidatie plaatsvinden. Voor al deze situaties zijn preventieve interventies nodig, naast levende protocollen voor het geval er een incident plaatsvindt.
In het geval van een incident met seksueel grensoverschrijdend gedrag op school, raadpleeg dan eerst de publicatie: Zo klein als mogelijk, zo groot als nodig. Dit is een leidraad voor schoolbestuurders en schoolleiders over seksueel grensoverschrijdend gedrag: wat te doen bij een incident, en hoe de school eraan kan werken dit te voorkomen.
Kennis van de juridische aspecten rondom seksueel grensoverschrijdend gedrag is een onderdeel van het ontwikkelen van beleid om dit gedrag te voorkomen, te duiden en er op de juiste manier mee om te gaan.
De mogelijke juridische kanten van een situatie met seksueel grensoverschrijdend gedrag zijn verschillend, afhankelijk van onder meer de leeftijd van de betrokkenen en de context waarin de situatie zich voordoet. Het is van belang in deze gevallen grote zorgvuldigheid te betrachten voor de veiligheid van alle betrokkenen en voor het handhaven van een veilige leer- en werkomgeving.
In het geval van een incident met seksueel grensoverschrijdend gedrag op school is het bijvoorbeeld erg belangrijk dat de school zelf niet aan waarheidsvinding doet. Lees hierover in onderstaande artikelen of bel het Adviespunt van School & Veiligheid.
Actieve kennis van dit beleid bij al het schoolpersoneel is belangrijk om op cruciale momenten correct te kunnen handelen.
Doordachte communicatie, met daarin een aanpak voor het omgaan met media, beschermt de privacy en het welzijn van alle betrokkenen in het geval van een incident van seksuele grensoverschrijding op school.
Als een leerling, student of medewerker getroffen wordt door seksueel grensoverschrijdend gedrag dat gerelateerd is aan de school, heeft de school een rol in de eerste opvang van het slachtoffer. Dit kan bijvoorbeeld worden gedaan door een schoolpsycholoog of een schoolmaatschappelijk werker. Ook bij de eerste opvang is het volgen van het juiste protocol erg belangrijk.
Voor verdere ondersteuning van het slachtoffer dient de school de sociale kaart op orde te hebben, zodat ze weet naar welke hulp kan worden doorverwezen. Daarna is het belangrijk om de betrokkenen te blijven monitoren.
Ook het correct afhandelen van het incident op school, met een goede evaluatie en nazorg, kan alle betrokkenen helpen bij hun verwerking en het herstel van vertrouwen.
Het verwerken van een trauma door seksueel grensoverschrijdend gedrag, ook als dat gerelateerd is aan de onderwijssituatie, is niet de expertise van een school. Het is wel belangrijk dat de school de sociale kaart op orde heeft om een leerling of student goed te kunnen doorverwijzen.
Aandacht voor de mentale gezondheid van leerlingen en personeel speelt een rol in het voorkomen van seksueel grensoverschrijdend gedrag, de weerbaarheid ertegen en het verwerken ervan. Waar mensen goed in hun vel zitten, wordt beter geleerd en gewerkt.
Professionalisering zal schoolpersoneel helpen in voorkomen, herkennen en adequaat reageren op seksueel gedrag dat mogelijk grensoverschrijdend is. Maar alles begint bij een open schoolcultuur waarin actief gewerkt wordt aan seksueel integer gedrag. Het beleid om grensoverschrijdend gedrag te voorkomen moet allereerst faciliteren dat er structureel gesprekken plaatsvinden over dit thema, op alle niveaus in de school. Training en professionalisering zijn hier een onderdeel van.
Het gaat om pedagogisch vakmanschap op het gebied van seksuele integriteit / om professioneel en relaxed te kunnen lesgeven over de kerndoelen mbt tot seksualiteit / om als team te leren praten over dit onderwerp en gedragen gedrag te kunnen formuleren / om te weten hoe je een voorbeeldrol in kunt nemen, waarbij je je eigen identiteit mag blijven vasthouden / hoe je met zelfvertrouwen schurende gesprekken over dit thema faciliteert.
Ook de vertrouwenspersoon in de school dient goed op de hoogte te zijn van het beleid om seksueel grensoverschrijdend gedrag te voorkomen op school en van de protocollen bij het vermoeden van een incident.
Stichting School & Veiligheid werkt met vele partijen samen om seksueel grensoverschrijdend gedrag te voorkomen in het basisonderwijs, het voorgezet onderwijs, het middelbaar beroepsonderwijs en het gespecialiseerd onderwijs.
Deze partners zijn onder meer de PO-Raad, de VO-raad, de MBO Raad, de Sectorraad Praktijkonderwijs, de Sectorraad GO en de Vertrouwensinspectie.
Twee grote partnerorganisaties in de preventie van seksueel grensoverschrijdend gedrag, onder meer via educatie over gezonde relaties en seksualiteit, zijn Rutgers (SeksueleVorming.nl) en Gezonde School.
Voor het hbo en wo werkt de Regeringscommissaris seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld, Mariëtte Hamer, aan een aanpak. Met studenten sloot ze het ‘Studentenpact’.
De vier ministeries van Onderwijs, Sociale Zaken, Justitie en Volksgezondheid zijn vaak aanjager van processen om seksueel grensoverschrijdend gedrag te voorkomen. Dit doen ze gezamenlijk onder meer in het Nationaal Actieprogramma Aanpak seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld.
Meld je aan voor onze nieuwsbrief en ontvang iedere maand actuele informatie over sociale veiligheid op school.
