Primair Onderwijs
Voortgezet Onderwijs
MBO
Creëer een sociaal veilige sfeer op school
De publicatie het hele jaar goed voor elkaar geeft je 5 praktische tips om pesten te voorkomen in de klas. Wat zegt de wetenschap? Hoe kan je met de tips praktisch aan de slag? Maar ook: leraren aan het woord, waardoor je handvatten en inspiratie krijgt om te werken aan een prettig en veilig klimaat in de klas. Download de publicatie hier gratis.
Na elke vakantie doorloopt een groep bepaalde fasen in het proces van groepsvorming. De eerste weken aan het begin van het schooljaar worden de Gouden Weken genoemd. Deze weken zijn bij uitstek geschikt om een fundament neer te zetten voor een goede groepsvorming en fijne sfeer. Na de kerstvakantie beginnen de Zilveren Weken. Dit is een goed moment om weer extra aandacht te besteden aan de dynamiek in de klas.
Welke fases een groep doorloopt en wat jouw rol daarin is, lees je in ons artikel Groepsdynamica in de klas. Je krijgt hierin een korte uitleg over de fases bij het vormen van een groep. Ook leer je hoe groepsprocessen werken en hoe je deze als leraar kunt beïnvloeden. Daarnaast leer je hoe de fases elkaar beïnvloeden en wat er gebeurt als je wel of niet ingrijpt.
De eerste weken van het schooljaar – de Gouden Weken – zijn bepalend voor het creëren van een fijne, veilige sfeer in de groep. Leerlingen verkennen elkaar, de leraar en de regels. In deze periode worden de normen en waarden van een groep bepaald. De leraar speelt in deze fase een belangrijke rol. Hoe maak je nu samen met kinderen een goede start van het schooljaar? En hoe stimuleer je een positieve groepsvorming waar je een jaar lang plezier van hebt? Wij geven je hiervoor 10 tips!
Neem in de Gouden Weken de tijd om elkaar écht te leren kennen. Zorg ervoor dat leerlingen elkaar leren kennen, maar ook jou als leraar. Dit versterkt de onderlinge verbondenheid en zorgt voor meer begrip en empathie naar elkaar. Trek daarom voldoende tijd uit voor werkvormen rondom kennismaking. Zitten de leerlingen al langer bij elkaar in de klas? Focus op elkaar nog beter leren kennen; wat weten ze bijvoorbeeld nog niet van elkaar?
De eerste zes weken van het schooljaar worden de groepsnormen en onderlinge verhoudingen bepaald. Groepsvormende activiteiten dragen bij aan het neerzetten van een positief groepsklimaat. Neem aan het begin van het schooljaar daarom elke dag de tijd voor groepsvormende activiteiten. Zoek je inspiratie? Op weektegenpesten.nl vind je voldoende lesmaterialen hiervoor.
Stel samen met de klas de groepsregels op. Als je deze samen met je leerlingen opstelt zorg je ervoor dat het gezamenlijke normen zijn en leerlingen zich er sneller aan conformeren. Bespreek samen ook het doel van de regels en formuleer ze positief. Vijf à tien regels zijn voldoende. Het is goed om hierbij ook afspraken te maken over de online omgangsvormen. Bespreek en evalueer de afspraken op regelmatige basis. Wat gaat goed? Wat is nog moeilijk? Hoe kunnen we elkaar hierbij helpen? Zijn er aanpassingen van de regels nodig?
Door veel met elkaar samen te werken, leren leerlingen elkaar beter kennen en begrijpen. Daarnaast versterk je het wij-gevoel in de klas als ze samenwerken aan een gezamenlijk doel. Leerlingen kunnen op verschillende manieren leren samenwerken, zoals door coöperatieve werkvormen of spellen te gebruiken en aan gezamenlijke projecten te werken. Hierbij is het natuurlijk wel van belang om het samenwerken in wisselende samenstellingen te laten gebeuren, zodat zoveel mogelijk klasgenoten ervaring opdoen in het samen werken met elkaar.
Een ritueel is een gebruik dat steeds terugkeert bij een bepaalde gebeurtenis. Bijvoorbeeld elkaar op een bepaalde manier begroeten als je ’s morgens de klas binnen komt. Of ’s ochtends altijd starten met een verhaal of een gesprek. Een ritueel doet heel veel; het zorgt voor herkenbaarheid en structuur en geeft leerlingen de mogelijkheid even los te komen van het alledaagse. Leerlingen onthouden zo’n moment niet alleen, maar het versterkt ook het gemeenschapsgevoel omdat ze dit moment met elkaar beleven.
Een warme leraar-leerling relatie bevordert een positieve sfeer in de klas en leidt tot meer positief gedrag bij leerlingen. Hoe kun je je leerlingen in de Gouden Weken beter leren kennen? Neem de tijd en toon oprechte interesse in elke leerling: wie zijn ze, wat is de gezinssituatie, welke hobby’s en talenten heeft elke leerling, wat houdt hen bezig? Hanteer een open houding, luister vooral en stel vragen. Door één-op-ééntijd met je leerlingen en leerlingen te ‘prijzen’ versterk je de band.
Door positief gedrag te benadrukken, versterk je het vertrouwen van leerlingen in jou als leraar en voorkom je verstorend gedrag in de klas. Wanneer je gewenst gedrag benoemt, moedig je leerlingen aan dit gedrag te herhalen, zelfs als het om kleine dingen gaat. Het is effectiever om gewenst gedrag te stimuleren, dan om ongewenst gedrag te corrigeren. Geef daarom meer complimenten dan negatieve kritiek.
Natuurlijk betekent dit niet dat je ongewenst gedrag niet mag begrenzen, maar doe dit op een manier die de relatie met de leerling behoudt. Dit doe je door het gedrag of de taal te begrenzen en direct door te vragen: “Wat is er aan de hand dat je je zo gedraagt?” Toon oprechte interesse en laat zien dat je het gedrag afkeurt, niet de leerling zelf. Dit stelt duidelijke grenzen en helpt de leerling om zijn gedrag te verbeteren.
Leerlingen nemen een voorbeeld aan jou als leraar. Ze observeren jouw interacties met klasgenoten en nemen vaak gedrag van jou als leraar over. Jouw eigen gedrag beïnvloedt dus hoe leerlingen denken dat ze zich moeten gedragen. Geef het goede voorbeeld in de omgang met elkaar en houd jezelf ook aan de gemaakte groepsafspraken.
Bij elk kind horen ouders en/of verzorgers, die vervullen de belangrijkste rol in hun leven. Wil je het kind kennen, investeer dan ook in het oudercontact. Een goede samenwerking tussen jou en de ouders van je leerlingen draagt positief bij aan de ontwikkeling van kinderen. Investeren in dit partnerschap is daarom ook even belangrijk als de inzet op leerlingactiviteiten. Maak aan het begin van het schooljaar daarom persoonlijk contact met alle ouders, investeer in kennismaking en bespreek wederzijdse verwachtingen.
En bespreek waar ze terecht kunnen als ze hiermee te maken krijgen.
Pesten komt op elke school voor. Bespreek met leerlingen wat pesten is, welke effecten het heeft, welke rollen er zijn en wat ze kunnen doen als ze pesten opmerken. Daarnaast moeten leerlingen weten bij wie ze terecht kunnen op school als ze te maken hebben met een pestprobleem. Ze moeten erop kunnen vertrouwen dat het pestprobleem serieus wordt aangepakt. Zorg daarom dat het aanspreekpunt pesten duidelijk is voor zowel leerlingen als ouders. Denk als aanspreekpunt bijvoorbeeld aan de interne vertrouwenspersoon.
De Week tegen Pesten helpt scholen aan het begin van het schooljaar om te werken aan een gezellige en veilige groep waar pesten niet nodig is. Ieder jaar organiseert Stichting School & Veiligheid deze week in september voor scholen in het primair-, en voortgezet onderwijs én het middelbaar beroepsonderwijs. Doe ook mee! Ga naar www.weektegenpesten.nl voor informatie en inspiratie over het thema, de activiteiten, gratis (les)materialen en hoe je mee kunt doen.
Na de kerstvakantie begint niet alleen een nieuw kalenderjaar, maar ook een nieuwe fase in de groepsvorming: de Zilveren Weken. Het is dan vaak weer even zoeken met elkaar als klas. Wat waren ook alweer de groepsregels? Hoe willen we met elkaar omgaan? En waar willen we ons samen voor inzetten komend half jaar?
Waar we in september tijdens de Gouden Weken volop investeren in het vormen van een fijne, veilige groep, bieden de Zilveren Weken dé kans voor reflectie en verbinding. Door hier juist nu de tijd voor te nemen, leg je een mooie basis voor de rest van het schooljaar.
Kijk met je leerlingen terug op de eerste helft van het schooljaar. Wat vonden leerlingen fijn in de groep? Wat vonden ze moeilijk met elkaar? En wat willen ze graag anders de komende periode? Spreek doelen met elkaar af voor de komende periode en bespreek hoe eenieder hieraan bij kan dragen. Zo werk je samen aan eigenaarschap en groepsverantwoordelijkheid.
De Zilveren Weken zijn hét moment om de afspraken weer met elkaar onder de loep te nemen en waar nodig bij te stellen. Zijn er afspraken die niet meer nodig zijn of die jullie juist willen toevoegen? Maak de afspraken ook zichtbaar in de klas. Bijvoorbeeld door ze op creatieve wijze te laten verbeelden of op te schrijven door de leerlingen.
Groepsvorming stopt nooit, dat gaat het hele jaar door. Plan bewust activiteiten waarin samenwerking, plezier en vertrouwen centraal staan. Denk aan teambuildingsspellen, samenwerkingsopdrachten en gezamenlijke projecten.
Hoe meer je jezelf kunt zijn, hoe veiliger je je voelt in de groep. Hoeveel ruimte is er in de klas voor leerlingen om zichzelf te kunnen zijn? Mag je verschillend zijn in uiterlijk, in gedrag, karakter of mening? Denk hierbij ook aan ruimte voor gender- en seksuele diversiteit. Op zoek naar inspiratie, tips of werkvormen?
De sfeer in de klas bouw je ook met ouders. Betrek hen bij de Zilveren Weken. Bijvoorbeeld door de vernieuwde groepsregels en de groepsdoelen voor de komende periode te delen. Zo bied je ouders ook ruimte om terug te blikken en vooruit te kijken in het belang van het groepsproces.
Leerlingen hebben in een vakantie weer van alles meegemaakt, leuke dingen, mooie dingen, maar misschien ook moeilijke dingen. Toon oprechte interesse. Een vriendelijk woord bij de deur, een kort gesprek of een compliment kan al veel betekenen. Kleine gebaren maken een groot verschil.
Dit artikel is gekoppeld aan de volgende thema’s
Andere kennisbank artikelen over dit onderwerp.
Vanuit het perspectief van de leraar zetten we uiteen hoe je de groepsdynamica in de klas kunt sturen en de groepsvorming een positieve wending geeft.
Wij zijn Stichting School & Veiligheid. Wij ondersteunen scholen bij het bevorderen van een sociaal veilig klimaat. Dit doen wij door:
Heb je een vraag of wil je persoonlijk advies over sociale veiligheid op school?
Neem dan contact op met ons Adviespunt.
