Primair Onderwijs
Voortgezet Onderwijs
MBO
Creëer een sociaal veilige sfeer op school
Discriminatie
Kennisbank
In een sociaal veilige school doet iedereen mee en heeft iedereen het gevoel erbij te horen. Discriminatie staat hier haaks op. Toch komt discriminatie in het primair onderwijs helaas voor. Iedereen heeft vooroordelen en iedereen discrimineert. Mensen worden buitengesloten omdat ze worden gezien als anders.
Er zijn twee vormen van discriminatie:
Of iets discriminatie is of niet, is niet altijd duidelijk. Mensen twijfelen soms of ze wel gediscrimineerd zijn. Hetzelfde geldt voor de ‘dader’. Ook al is het niet je bedoeling om te discrimineren, het kan zijn dat je als docent handelt op basis van onbewuste vooroordelen en stereotypen en daardoor prestaties van leerlingen beïnvloedt.
Bij discriminatie wordt verschil gemaakt op basis van kenmerken die er niet toe doen in die specifieke situatie. Als een leerling een lager schooladvies krijgt dan een klasgenoot omdat die klasgenoot beter presteert, dan is er geen sprake van discriminatie. Er is wél sprake van discriminatie als de leerling een lager advies krijgt vanwege etniciteit of geslacht.
Natuurlijk kan ook uitsluiting van individuele leerlingen of groepen leerlingen zorgen voor een onveilig klimaat. Hier lees je meer over pesten.
Discriminatie kan op lange termijn gevolgen hebben voor de gezondheid en het welzijn van kinderen. Het kan moeilijker zijn om vriendschappen aan te gaan, waardoor leerlingen zich eenzaam kunnen voelen of gepest worden. Dit kan leiden tot gedragsproblemen. Maar het heeft niet alleen gevolgen voor de gezondheid. Hoe meer discriminatie kinderen ervaren hoe groter de kans op een negatief zelfbeeld of een gevoel van minderwaardigheid.
Discriminatie aan de orde stellen is niet altijd makkelijk, wel noodzakelijk. Niet alleen omdat het verboden is, maar omdat ervaren discriminatie ongrijpbaar is. Het kan zorgen voor een onveilige sfeer in de school en invloed hebben op de leerresultaten en het plezier om naar school te gaan.
Kennisbank artikelen over dit onderwerp:
Hoe houd je Sinterklaas, Kerst en andere feestelijkheden op de basisschool veilig en plezierig? Lees de informatie en tips voor een veilig feesten op school.
Kinderen hebben contact met andere kinderen; op school, op straat en thuis. Ze maken van kleins af aan kennis met andere mensen, culturen en achtergronden. Ze zien dat er soms verschil wordt gemaakt tussen mensen. De één wordt anders behandeld dan de ander. Discriminatie, vooroordelen en racisme staan gelijkwaardigheid en sociale cohesie in de weg en kunnen ook actief burgerschap belemmeren. Het is van belang om een duidelijke aanpak te formuleren en uit te voeren in de klas.
• Spreek je uit tegen discriminatie en voor gelijkwaardigheid. Zeg dat het niet oké is dat een kind wordt uitgescholden of niet mee mag doen vanwege uiterlijk of andere persoonlijke kenmerken. Zo zien je leerlingen dat je voor hen opkomt en beïnvloed je de sociale norm in de groep. • Wees je bewust van je houding: Kinderen gaan af op de houding van de persoon die iets vertelt, voorleest of een vriendschap goedkeurt. Wees positief over jezelf en over je achtergrond, maar ook over anderen. Laat zien dat je nieuwsgierig bent naar andere (groepen) mensen en andere gebruiken. • Jij bent een voorbeeld voor je leerlingen. Wat jij doet, heeft meer effect dan wat jij zegt. Wanneer kinderen zien dat je positief omgaat met leerlingen met (bijvoorbeeld) een migratieachtergrond, dan krijgen ze door jouw voorbeeld een positievere houding naar minderheidsgroepen. • Veiligheid sluit onveiligheid niet uit: Als leerkracht wil je dat je leerlingen zich veilig voelen in de klas en in de school. Toch is het niet nodig om weg te blijven van onveiligheid. Kinderen die van jongs af aan leren zich staande te houden in een samenleving die niet altijd rechtvaardig en eerlijk is, hebben een voorsprong. Wanneer jij dat leerproces veilig kunt maken, leren je leerlingen hoe ze veerkrachtig kunnen omgaan met onveilige situaties.
• Toon interesse: Ken je leerling en wees geïnteresseerd in wat hij meemaakt. Een kind dat hoort tot een groep die in der minderheid is, wordt vaker uitgescholden. Wees sensitief voor signalen en heb het erover. • Luister en vraag door: Wanneer een leerling met je wil praten over een situatie met betrekking tot discriminatie, vraag dan wat er is gebeurd. Koppel de feiten (Wat zag je? Wie waren erbij? Wat deed je?) aan emoties (Wat voelde je? Was je boos, bang?”). Vraag ook of er anderen bij waren en hoe zij reageerden. Je kunt het er ook samen over hebben wat de leerling een volgende keer kan doen. Dit kan de weerbaarheid vergroten. Geef altijd aan dat een leerling bij jou terecht kan voor steun en hulp. • Betrek anderen: Het kan zijn dat ouders of andere collega’s moeten worden betrokken. Vraag wat de leerling zelf zou willen, maar neem ook je verantwoordelijkheid: Zo laat je zien dat je de leerling steunt en dat jij als volwassene actie onderneemt.
• Organiseer ontmoeting: Vooroordelen verminderen door ontmoeting en positief contact. Een klas kan daarvoor een ideale plek zijn. Stimuleer vriendschappen tussen kinderen met verschillende achtergronden. Voorwaarde is wel dat persoonlijke informatie wordt gedeeld door bijvoorbeeld te zeggen waar je bang voor bent of wat je moeilijk vindt. Als persoonlijk contact niet mogelijk is, dan helpt ook een denkbeeldig contact. Bijvoorbeeld: Stel je voor hoe het zou zijn om contact te hebben met iemand die anders is dan jij. Om dit succesvol te laten zijn, moet je dit wel nabespreken in de groep. • Laat kinderen samenwerken: Het is niet genoeg dat kinderen bij elkaar in de klas zitten. Laat ze actief samenwerken. Zorg ervoor dat ze in verschillende groepjes werken en geef opdrachten waarbij ze alleen samen een resultaat kunnen halen en afhankelijk zijn van elkaar. • Toon de positieve norm: Kinderen zijn gevoelig voor sociale normen en nemen die over. Laat zien wat in deze klas de positieve norm is, zodat ze leren wat wenselijk is. Sluit aan bij intrinsieke motivatie: Het is beter om iets te doen omdat het goed is om te doen, dan om straf te voorkomen. • Heb aandacht voor de minderheid: Sommige groepen hebben te maken met hardnekkige negatieve beeldvorming. Die verdienen extra aandacht. Wanneer de eigen groep wordt bedreigd, dan hebben negatieve normen over andere groepen meer invloed. Positieve normen over het goed behandelen van anderen, hebben in deze situatie minder invloed. Als kinderen zich meer geaccepteerd voelen, dan nemen ze sneller de groepsnormen over.
Op basis van de leerdoelen die je als school hebt geformuleerd kun je op zoek gaan naar leermiddelen. Er is een groot aanbod maar niet alle aanbod blijkt effectief. Hou rekening met de leeftijd van je leerlingen. Sommige methoden zijn kansrijker bij de kleuters dan de bovenbouw.
Discriminatie is verboden en onwenselijk. Maar wat kun je eraan doen? In dit artikel staan belangrijke tips en handreikingen om discriminatie tegen te gaan.
Vanuit het perspectief van de leraar zetten we uiteen hoe je de groepsdynamica in de klas kunt sturen en de groepsvorming een positieve wending geeft.
Ook in onderwijsteams komt discriminatie voor. Het bespreekbaar maken van discriminatie gaat niet vanzelf. De dynamieken die zich voordoen bij leerlingen en in de klas doen zich ook voor bij leerkrachten en in het team. Net als de leraar in de klas, kan de teamleider hier een rol spelen. Onderlinge steun is van groot belang.
Je kunt je eenzaam voelen bij discriminatie. Zeker als je het hierover wilt hebben met collega’s of leerlingen en je teamgenoten er niet voor open staan. Een gedeelde ambitie, gezamenlijke aanpak en gedragen schoolvisie zijn dan behulpzaam. Het vergroten van begrip en respect in de school en de samenleving is een gezamenlijke taak. Het vraagt om bewustzijn dat je samen het goede voorbeeld moet geven. Onderlinge steun is belangrijk.
Vragen die je kunt stellen in een teamoverleg:
In de visie van veel scholen wordt beschreven welke uitgangspunten in de school en het onderwijs centraal staan. Scholen hebben een belangrijke rol bij het bevorderen van sociale cohesie en actief burgerschap. Respect ontwikkelen voor diversiteit en alert zijn op discriminatie zijn hier onderdeel van. Het is belangrijk om de visie te vertalen naar gedragsregels, waar mogelijk samen met leerlingen, en oog te hebben voor morele dilemma’s die zich voordoen. Daarvoor kun je gebruik maken van het spel Gedragen Gedrag en de Struisvogeltool.
Gedragen gedrag
Gesprekstool Struisvogel sessie
Discriminatie, vooroordelen en racisme staan gelijkwaardigheid en sociale cohesie in de weg en kunnen ook actief burgerschap belemmeren. Van belang is daarom om een visie en aanpak te ontwikkelen op een inclusieve schoolcultuur waarin discriminatie (op grond van onder meer afkomst, religie, huidskleur, sekse, seksuele voorkeur, genderidentiteit, genderexpressie en beperking) geen plek hebben en iedere leerling zich veilig voelt.
Dat er niet wordt gediscrimineerd is voor veel scholen logisch, maar dat moet ook ingebed zijn in de omgang met elkaar. Belangrijk is dat iedereen goed weet wat discriminatie precies is. Met één les over discriminatie ben je er niet. Maak discriminatie onderdeel van het veiligheidsbeleid van de school. Herhaal de afspraken en gedragsregels die binnen de school bestaan of die je met je klas hebt gemaakt.
De vertrouwenspersoon kan een rol vervullen als het gaat om signaleren van, voorkomen en omgaan met discriminatie als vorm van ongewenst gedrag. Leerlingen en ouders kunnen hier terecht wanneer ze een discriminerende uitspraak of situatie willen melden of een klacht willen indienen. Elke klacht of melding is aanleiding om te kijken hoe het beter kan en of het schoolbeleid aangepast moet worden.
Kennisplatform Integratie & Samenleving (KIS) heeft in samenwerking met School & Veiligheid een handzaam stappenplan ontwikkeld op basis waarvan je een duidelijke aanpak op antidiscriminatie kunt formuleren en uitvoeren. Je geeft het thema de aandacht die het verdient, neemt expliciet stelling voor gelijk(waardig)heid en koppelt het aan andere thema’s binnen de school.
Koppel het thema aan de bredere visie van de school om zo integraler te werken. Vragen die daarbij helpen:
In het stappenplan wordt stil gestaan bij wat er minimaal in de visie moet terugkomen op basis van wet- en regelgeving.
Betrek leerkrachten in de visieontwikkeling en ook de ouders, zodat de aanpak ook gedeeld en gedragen wordt. Het kan zijn dat medewerkers of ouders vinden dat discriminatie niet voorkomt op jullie school. Of er kan meer nodig zijn als teamleden of ouders zelf weinig te maken hebben met discriminatie. In het stappenplan geven we tips om het thema dan toch goed te agenderen.
Als de visie helder is en er draagvlak is, kunnen er meer concrete doelen worden geformuleerd. Met het formuleren van de doelen kun je rekening houden met:
Verspreiden de doelen over de leerjaren en geef ze een plek in het curriculum, de schoolcultuur of de activiteiten binnen en buiten de school.
Niet alle aanpakken tegen discriminatie zijn effectief. Daarom is het aan te raden om voor je een leermiddel kiest, na te gaan of deze ook effectief is. Daarbij kun je gebruik maken van deze checklist.
Evalueer tussentijds of de aanpak werkt en pas waar nodig aan.
Wat zijn goede gedragsregels voor jouw school? Waar moeten ze aan voldoen? Hoe kun je ze samen opstellen? In dit artikel vind je de belangrijkste punten waar je aan kunt denken als je bezig bent met de gedragsregels voor je school.
Scholen zijn verplicht discriminatie tegen te gaan. Dit is vastgelegd in
3a. Het bevoegd gezag draagt zorg voor een schoolcultuur die in overeenstemming is met de waarden, bedoeld in het derde lid, onderdeel a, creëert een omgeving waarin leerlingen worden gestimuleerd actief te oefenen met de omgang met en het handelen naar deze waarden en draagt voorts zorg voor een omgeving waarin leerlingen en personeel zich veilig en geaccepteerd weten, ongeacht de in het derde lid, onder c, genoemde verschillen.
Artikel 23 van de Nederlandse Grondwet beschrijft de vrijheid van onderwijs.
Tot slot zijn scholen verplicht zorg te dragen voor het welbevinden van leerlingen en personeel. De Wet Veiligheid op school en de Arbowet vormen hiervoor de basis.
Discriminatie kan gemeld worden bij:
De Nederlandse Grondwet
Onderzoek Opgroeien zonder vooroordelen Kennisplatform Integratie & Samenleving
Scholen in het primair, voortgezet en speciaal onderwijs zijn op basis van de wet Veiligheid op school verplicht zorg te dragen voor een veilige school. Wat houdt deze wet in? Wij bieden verwijzingen naar informatie en hulpmiddelen die helpen bij het in de praktijk brengen van de verplichtingen.
Scholen zijn wettelijk verplicht aandacht te besteden aan actief burgerschap en sociale cohesie. De overheid laat het aan de scholen zelf over hoe ze daaraan invulling geven.
Meld je net als 13.000 anderen aan voor onze nieuwsbrief en ontvang iedere maand actuele informatie over sociale veiligheid op school.