Primair Onderwijs
Voortgezet Onderwijs
MBO
Creëer een sociaal veilige sfeer op school
Pesten
Kennisbank
Studenten hebben een veilige schoolomgeving nodig om zich optimaal te kunnen ontwikkelen. Pesten creëert een onveilige sfeer, die het leerklimaat aantast en een negatieve invloed kan hebben op het studiesucces van studenten. Studenten die gepest worden kunnen hier bovendien jaren later nog hinder van ondervinden. Genoeg redenen dus om binnen het onderwijs te doen wat mogelijk is om pesten in het mbo te voorkomen, signaleren en aanpakken.
Uit de Monitor Sociale Veiligheid mbo 2017-2018 blijkt dat 7,5% van de BOL-studenten aangeeft gepest of gediscrimineerd te worden. In de BBL is dit percentage lager, daar geeft 4,6% aan slachtoffer te zijn van pesten of discriminatie. Dat studenten uit de BOL vaker te maken krijgen met psychisch-fysiek geweld dan studenten uit de BBL, hangt samen met de aanwezigheid op school. Studenten in de BOL zijn buiten hun stage een groot deel van de week op school, terwijl BBL’ers er gemiddeld één dag per week zijn. BBL’ers zijn gemiddeld ouder dan BOL-studenten en oudere studenten blijken over het algemeen weinig slachtoffer te zijn.
Pesten verschilt daarmee duidelijk van plagen en ruzie:
Alle uitingsvormen van pesten komen, net als op het basis- en voortgezet onderwijs, op het mbo voor: uitschelden, roddelen, fysiek geweld, spullen kapot maken of afpakken, digitaal pesten en buitensluiten of negeren oftewel ‘iemand deleten’.
Door de steeds prominentere plek die sociale media en internet innemen onder jongeren, lopen de online wereld en de offline, fysieke wereld regelmatig door elkaar. Online gedrag kan dan ook een uitingsvorm zijn van hoe de verhoudingen tussen studenten in de fysieke wereld liggen. Studenten die online gepest worden zijn vaak ook in de fysieke wereld doelwit van pesterijen.
Bij online pesten gaat het onder meer om buitensluiten op sociale media, bedreigingen, afpersen, nep-accounts maken, het verspreiden van ongewenst beeldmateriaal en shame-sexting. Online pesten kan ingrijpende en langdurige gevolgen hebben. Het gaat altijd en overal door. Bestanden kunnen breder verspreid worden en zijn hiermee zichtbaar voor veel mensen. Ook kunnen bestanden moeilijk verwijderd worden. Zelfs als het pesten voorbij is, zijn de berichten hierover nog terug te vinden.
5,3 procent van de 12- tot 25-jarige internetgebruikers is in 2018 naar eigen zeggen wel eens online gepest, gestalkt of bedreigd. Dat zijn ruim 140 duizend jongeren. Meisjes hadden hier bijna twee keer zo vaak mee te maken als jongens (7,1 procent tegen 3,6 procent). Dat meldt het CBS op basis van het onderzoek Digitale Veiligheid & Criminaliteit 2018.
Als docent heb je samen met je studenten een belangrijke taak in het voorkomen, signaleren en aanpakken van pesten in het mbo.
Blijvende aandacht voor positieve groepsvorming en de sociaal-emotionele vaardigheden lijkt het meest effectief om pesten te voorkomen en een veilig sociaal klimaat te creëren. In het mbo wordt veelal gesproken over een respectvolle omgang met elkaar. Als docent is het belangrijk dat je de regie hebt over het groepsproces en dat je deze respectvolle omgang met elkaar weet te bevorderen. Dit doe je door o.a. aan de volgende zaken het hele schooljaar aandacht te besteden:
Het begin van het schooljaar is een uitgelezen moment om met de groep afspraken te maken over omgangsvormen en gedrag. Betrokkenheid van de groep is essentieel.
Wanneer mensen elkaar kennen en kunnen terugvallen op gedeelde ervaringen, dan zorgt dat voor meer begrip en meer oog voor elkaars welzijn. Het is ook van invloed op de onderlinge omgang. Je bespreekt zaken nu eenmaal gemakkelijker wanneer je een persoonlijke band hebt. Op deze manier ontstaat een ‘wij-gevoel’ waardoor negatieve aspecten, als pesten, kleiner worden. Maak tijd voor activiteiten die dit ‘wij-gevoel’ versterken of maak het onderdeel van gezamenlijke opdrachten.
Het is niet alleen belangrijk dat studenten elkaar leren kennen. Het is net zo belangrijk dat jij je studenten kent en weet wat er speelt in hun leven. Wanneer je investeert in persoonlijke aandacht, wordt het gemakkelijker om bij je te komen als er iets speelt.
Net als in het po en vo blijft het ook in het mbo belangrijk om te investeren in het aanleren van sociaal-emotionele vaardigheden. Studenten ontwikkelen zich als mens en als beginnend beroepsbeoefenaar. Ze ontwikkelen vaardigheden die ze nodig hebben voor een prettige omgang onderling, maar ook in hun contacten met collega’s en leidinggevenden op stage en in hun toekomstige baan. Ze moeten leren samenwerken. Daarbij horen vaardigheden als empathie, omgaan met emoties, je mening geven, rekening houden met elkaar, onderhandelen, inzicht in jezelf en anderen en respect voor elkaars verschillen.
Signaleren van pesten is niet eenvoudig. Pesten speelt zich af binnen een groepsproces waar je als docent zelf deel van uit maakt. Daarnaast gebeurt pesten vaak stiekem en kun je gewoonweg niet alles waarnemen. Terwijl je in de meeste gevallen op je eigen waarneming bent aangewezen. Uit diverse onderzoeken (NRO; RuG) uitgevoerd in het po en vo blijkt dat leerlingen hun pestervaringen maar weinig delen met hun leraar. Er is geen reden om aan te nemen dat dit binnen het mbo anders is. Daarnaast spelen de opvattingen die je als leraar hebt ten aanzien van pesten een belangrijke rol. Deze opvattingen bepalen mede of pesten wordt gezien als opvallend gedrag dat afwijkt of als normatief gedrag waar geen speciale aandacht voor is. Voldoende kennis van pesten is dus heel belangrijk om pestsituaties te kunnen herkennen.
Vaak merk je aan de sfeer in de groep dat er iets speelt. Het kan ook zijn dat een student aangeeft dat er iets speelt in de groep.
Daarnaast kunnen individuele signalen van een student aanleiding zijn om na te gaan of er misschien sprake is van pesten. Voorbeelden van deze signalen zijn:
Herkenbare gedragingen van studenten die pesten kunnen zijn:
Pestgedrag wordt soms afgedaan als plagerij en weggewuifd onder het mom van ‘waait wel over’. Docenten willen vaak precies weten wat er is gebeurd om te bepalen of er sprake is van plagen of pesten. Hiermee gaan we echter voorbij aan het gevoel en de beleving van de student. Erken dat ook in jouw groep wordt gepest. Het is niet vreemd als je soms niet weet wat je moet doen. Pesten is een ingewikkeld proces. Zoek steun bij collega’s en zoek samen naar oplossingen.
Wanneer pesten niet wordt aangepakt dan kan dit grote gevolgen hebben. Onderzoeken tonen aan dat slachtoffers van pesten, zelfs nog jaren later, kampen met psychische problemen, somberheid, angsten, eenzaamheid, gevoelens van onzekerheid en moeite hebben met het aangaan van sociale contacten en relaties. Op de korte termijn kan pesten invloed hebben op de studievoortgang of zelfs zorgen voor voortijdig schoolverlaten.
Pesten kan ook het gevoel van veiligheid aantasten bij alle studenten. Het zorgt voor een negatieve sfeer in de groep. Het kan ook van invloed zijn op jouw werkplezier en de rol die jij als docent inneemt.
Als docent kun je niet alles zien. Het blijft echter van belang om gevoelig te zijn voor signalen en na te vragen wanneer je iets bijzonders hoort of ziet. Wanneer je niet reageert, dan wek je de indruk dat je pestgedrag goedkeurt.
Kennisbank artikelen over dit onderwerp:
Spel over gewenst en ongewenst gedrag op school. Bedoeld voor onderwijsteams of leerlingen. Naast de versie voor het vo en mbo is er ook een versie voor het po.
Een sociaal veilige school met aandacht voor het voorkomen, signaleren en aanpakken van pesten in het mbo is een taak van het hele schoolteam. Wat kun je doen met elkaar?
Praat met elkaar over sociale veiligheid. Hoe ziet dat er voor jullie uit als school? Wat vinden jullie daarin belangrijk? Wat zijn de gedragsregels op school? Schep ruimte om met elkaar in gesprek te gaan over bijvoorbeeld verschillen in opvattingen, over acceptabel of onacceptabel gedrag. Praat met elkaar over het tegengaan en aanpakken van pesten.
Heeft iedereen voldoende kennis van pesten om het goed te kunnen signaleren? Bespreek met elkaar wat mogelijke signalen van pesten zijn, hoe je deze herkent en wat vervolgens de vervolgstappen zijn.
Ook voor medewerkers geldt dat zij hun werk pas goed kunnen doen als ze zich veilig voelen, zich kwetsbaar op kunnen stellen en zich gezien en gehoord voelen. Daarnaast zijn jullie het voorbeeld voor de studenten. Dus hoe is de sfeer in jullie eigen team? Wat streven jullie na? Durf je een collega aan te spreken als je iets vindt van zijn of haar gedrag? Kortom, zorg dat er ook ruimte is om hierover met elkaar te praten en afspraken te maken. Er zijn diverse hulpmiddelen om het gesprek hierover met elkaar te voeren. Een voorbeeld hiervan is het spel Gedragen Gedrag.
De school is verantwoordelijk voor en sociaal veilige omgeving voor studenten en docenten. Dit vraagt om samenwerking tussen bestuur/directie, teamleider, docententeam, studenten en betrokkenheid van ouders.
Denk daarbij aan:
Een goed anti-pestprotocol geeft studenten, docenten en ouders duidelijkheid over wat er binnen de school wordt gedaan om pesten te voorkomen en hoe er wordt gehandeld wanneer er wordt gepest. Wil je weten hoe je een goed anti-pestprotcol opstelt: lees ons artikel ‘Het anti-pestprotocol’.
Er zijn verschillende methoden die toegepast kunnen worden wanneer je te maken krijgt met pesten in het mbo. Binnen het mbo is de ‘No Blame aanpak’ succesvol gebleken.
Een andere aanpak van pesten is de toepassing van herstelrecht.
Veel scholen hebben een anti-pestprotocol waarin staat hoe de school pesten voorkomt en pestgedrag signaleert en aanpakt. Lees hier wat het belang is van het hebben van een anti-pestprotocol en wat in een het protocol vermeld staat.
Hoe ga je om met conflicten? Hoe voorkom je dat conflicten uit de hand lopen? Er zijn verschillende methodes, zoals: mediation, leerlingbemiddeling en herstelrecht.
Mbo-instellingen zijn verplicht om sociaal veiligheidsbeleid te voeren. De Arbeidsomstandighedenwet (Arbowet) verplicht scholen al sinds 1994 om hun personeel en studenten te beschermen tegen psychosociale arbeidsbelasting. Pesten wordt expliciet genoemd als voorbeeld van psychosociale arbeidsbelasting. Dit verplicht scholen dus om pesten in het mbo aan te pakken.
De Arbowet schrijft voor dat de werkgever zich moet laten bijstaan door deskundige werknemers (art 13). Dit zijn gewone werknemers in dienst van de werkgever die specifieke taken op het gebied van veiligheid en gezondheid als (onderdeel van hun) functie toegewezen hebben gekregen. De werkgever moet taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van deze deskundigen intern goed afstemmen op de risico’s en ook formeel vastleggen en bekend maken in de organisatie. Hulp van externe deskundigen daarbij is wenselijk.
In de CAO is afgesproken dat iedere school een schoolveiligheidsplan dient te maken als onderdeel van het arbeidsomstandighedenbeleid. De werkgever stelt in overleg en met instemming van de MR het beleid vast dat gericht is op het voorkomen van agressie, geweld, pesten, discriminatie, seksuele intimidatie en homo-intimidatie binnen de instelling, bedoeld voor alle leden van de schoolgemeenschap. De werkgever ziet toe op en evalueert jaarlijks met de MR de uitvoering van het beleid. In het schoolveiligheidsplan staan concrete en heldere afspraken over preventieve maatregelen, scholing van medewerkers, de schoolregels en protocollen, de sancties bij het overtreden van regels.
Anders dan in het primair- en voortgezet onderwijs is de wet Veiligheid op school niet van toepassing op het mbo. Dit betekent echter niet dat pesten in het mbo minder speelt. Wanneer de bestaande afspraken goed worden uitgevoerd, zijn er geen nieuwe voorschriften nodig. Het mbo is al verplicht om een vertrouwenspersoon aan te stellen. Wanneer deze in het geval van pesten goed bereikbaar is voor studenten en ouders, is het aanspreekpunt voor pesten geregeld. De beleidsmatige aandacht voor pesten kan prima worden verzorgd door bestaande functionarissen zoals de coördinator sociale veiligheid en de zorgcoördinator. Hun ervaringen leveren input voor het beleid op het gebied van sociale veiligheid en pesten.
Scholen zijn verplicht zorg te dragen voor de fysieke en sociale veiligheid van leerlingen en medewerkers. Welke taken en functies op het gebied van sociale veiligheid op scholen zijn verplicht en welke niet? Een overzicht.
Meld je net als 13.000 anderen aan voor onze nieuwsbrief en ontvang iedere maand actuele informatie over sociale veiligheid op school.