De fijne kneepjes van het vak

Video’s voor vakmanschap

In iedere klas ontstaan regelmatig situaties die te maken hebben met seksuele integriteitSeksuele integriteit betekent: bewust, respectvol en verantwoordelijk omgaan met de eigen seksualiteit en gender en die van anderen, door leerlingen én leerkrachten. Leerlingen die in de les bij elkaar op schoot kruipen, andermans uiterlijk beoordelen, elkaar homo noemen, uitdagende grapjes maken. Wat doe je hiermee als leraar? Doe je alsof je niets gehoord hebt of ga je er op in? En hoe dan? En waarom eigenlijk?

Dit lesmateriaal geeft antwoorden op deze vragen, maar laat vooral aankomende leraren (studenten aan de lerarenopleiding) nadenken en praten over mogelijke reacties in dit soort situaties. Hoe kun je omgaan met alledaagse klassensituaties waarin ‘seksualiteit’ een rol speelt? En welke invloed kan je reactie hebben op de ontwikkeling van de seksuele integriteit van de leerlingen?

Pedagogisch vakmanschap bij het werken aan seksuele integriteit begint bij de bewustwording dat de leraar hierin een rol vervult, ongeacht het vak dat hij of zij geeft. De student leert in deze lessen beter omgaan met de complexiteit rond seksualiteit en gender, zoals die de klas binnenkomt. Daarna is het een vakmanschap dat zich nog een leven lang ontwikkelt.

Hoe werkt het?

‘De fijne kneepjes van het vak’ bestaat uit vier video’s met een handreiking. De handreiking voor de lerarenopleider is hieronder gratis te downloaden. Ook de video’s kun je kosteloos gebruiken in de les. Onderaan deze pagina kun je de inlogcodes aanvragen.

Elke video laat een situatie zien van een vo-klas met een leerkracht. De leraar reageert op een bepaalde manier, die niet perse de beste of enige goede manier is. Nadien reflecteert de leraar in de film op zijn/haar eigen handelen in deze situatie. De video’s duren drie tot acht minuten. 

Je kunt de video halverwege pauzeren, op het moment dat de scene voorbij is. Hier kun je met de studenten bespreken wat zij vonden van de situatie en van de manier waarop de leraar in het filmpje handelde. Als de video hierna verder gaat, zien de studenten hoe de leraar zelf terugkijkt op het gebeurde. Hierna bespreek je met de klas de rest van de vragen over de casus.

De zeven wegwijzers

In de handreiking staan zeven wegwijzers, die leraren kunnen helpen om te kiezen voor een bepaalde reactie. De bespreekpunten bij de video’s zijn hier op gebaseerd. School & Veiligheid formuleerde deze wegwijzers onder meer op basis van praktijkonderzoekDoor meer aandacht te geven aan het pedagogische vakmanschap van leerkrachten, kan het onderwijs een positieve bijdrage leveren aan de vraag uit de samenleving om kinderen beter te leren omgaan met seksualiteit. Dit is een van de inzichten die School & Veiligheid beschrijft in een notitie, waar het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap om had verzocht. De visie in deze notitie kwam onder meer tot stand door onderzoek dat School & Veiligheid liet uitvoeren door kennisinstituut Atria.
Leerkrachten zijn zich bewust van hun pedagogische taak
Leerlingen tonen behoefte aan vakmanschap van de leerkracht bij het bespreken van seksualiteit, maar laten in tal van alledaagse situaties ook zien dat ze seksuele integriteit op school belangrijk vinden (zoals bij een grapje, een aanraking of een uitdagende opmerking). Leerkrachten zijn zich ervan bewust dat dit in een klas met leerlingen vraagt om te koorddansen om de goede dingen te doen en de juiste snaar te raken. Veelal ontlenen zij hun pedagogische taak in directe zin aan de praktijk, zoals die zich voordoet in de klas. Daarbij zetten ze handelingsstrategieën in, waarmee ze op leerlingen wisselend in diepgang reageren, afhankelijk van persoonlijkheid, context en de pedagogische relatie.
Handelingsstrategieën worden nauwelijks gedeeld
De strategieën van de leerkrachten werken soms naar tevredenheid van leerlingen. Soms ook worden de strategieën patronen. En patronen zijn niet in iedere situatie passend. Om die reden op weerstand stuiten bij de leerlingen, in plaats van hen de ruimte te bieden om zich te kunnen ontwikkelen in seksuele integriteit. Het gesprek van leerkrachten onder elkaar, om het pedagogisch vakmanschap bij het werken aan seksuele integriteit te verrijken, is er nauwelijks. Dat zou een goede ingang zijn om als leerkrachten het vakmanschap te blijven ontwikkelen binnen de context van de eigen school.
Aanbevelingen
Dit concludeert Stichting School & Veiligheid in een notitie aan het ministerie van OCW in antwoord op een opdracht om te verkennen hoe het pedagogisch vakmanschap bij het werken aan seksuele integriteit aandacht kan krijgen op de lerarenopleidingen. Aan het einde van de notitie doet School & Veiligheid hiertoe aanbevelingen.
De notitie is geschreven naar aanleiding van een onderzoek dat Atria uitvoerde in opdracht van School & Veiligheid onder leerlingen en leerkrachten van vijf scholen in het voortgezet onderwijs. Firma LoS begeleidde deze gesprekken.
Links:
Notitie School en Veiligheid
Onderzoek Atria
Firma LOS
onder leraren en leerlingen, dat we lieten uitvoeren door Kennisinstituut Atria.

Vier momenten in een klas

De situaties waarin je als leraar kunt werken aan seksuele integriteit kunnen zich, onaangekondigd, op allerlei momenten voordoen. De video’sDeze video’s kwamen tot stand onder de bezielende regie van Aart van Asperen & crew, de superjongeren uit de net-echte-klas van castingbureau Moeder Anne, de bijna-echte-juf Annemarie van Haren en de in-elke-vezel-echte-leerkracht Luc Stijns. van de klassensituaties dragen titels die dit duidelijk maken.

Bekijk hier alvast de trailers:

Aan de slag!

• Download de handreiking bij ‘De fijne kneepjes van het vak’.
• Vraag via onderstaande knop de inlogcodes aan waarmee je de complete video’s kunt gebruiken in de les. Doe dit ten minste twee werkdagen van tevoren.

Voor leraren die al in het vo werken, is de Kijkroute ontwikkeld: een werkvorm om samen met een aantal collega’s deze video’s te bespreken.