Vermoedens van seksueel misbruik

Dit artikel beantwoordt eerst de vraag wat je in een normale schoolsituatie als leraar kunt doen als er een vermoeden of aanwijzing is van seksueel misbruik. Een deel van deze tips geldt namelijk ook bij afstandsonderwijs. Het tweede deel van dit artikel gaat over je mogelijkheden wanneer je alleen online contact hebt, zoals tijdens een coronacrisis.

Deze tips zijn vooral geschreven voor leraren in het basis- en voortgezet onderwijs, maar zijn voor een groot deel ook bruikbaar voor leraren in het mbo.

Vermoeden seksueel misbruik in ‘normale schoolperiode’

Zijn er signalen waar je op kunt letten? Nee, er zijn geen specifieke signalen die wijzen op seksueel misbruik. Het is moeilijk voor kinderen om hierover te praten of om signalen te laten zien. Want ze willen eigenlijk liever niet dat het misbruik ontdekt wordt. Dat heeft te maken met loyaliteit naar de pleger die vaak dicht bij het kind staat, zoals een familielid of een huisvriend. Schaamte en schuldgevoel spelen ook vaak een rol. De kinderen denken soms dat zij de enigen zijn die dit overkomt. En bovendien zijn ze bang dat er iets verschrikkelijks gebeurt als het misbruik uitkomt. Wat vaak ook klopt, want het kind kan zijn gezin verliezen en de dader krijgt straf.

Wat zeg je als een leerling je vertelt over seksueel misbruik thuis?

Wel doen:

• Blijf rustig.
• Zeg: “Het is niet jouw schuld. Goed dat je het mij vertelt. Dit had nooit mogen gebeuren. Ik zal er goed mee omgaan”. En vraag: “Wat kan ik voor je doen?”.
• Stel open vragen of zeg “Vertel eens”. Luister. Toon belangstelling.
• Vertel wat u met de informatie gaat doen.

Niet doen:

• Stel geen suggestieve vragen.
• Beloof geen geheimhouding.
• Val de pleger niet af.

Bekijk hierover een filmpje van Centrum Seksueel Geweld:

Wat moet je doen als je een vermoeden hebt van of aanwijzing voor seksueel misbruik thuis?

Als je een vermoeden of aanwijzing hebt van seksueel misbruik, ga je naar de aandachts- of zorgfunctionaris van school. Deze zet, samen met jou, het stappenplan van de Meldcode in werking. Dat betekent in het kort:

1. In kaart brengen van de signalen van huiselijk geweld, misbruik en/of kindermishandeling.
2. Collegiale consultatie en zo nodig raadplegen van het meldpunt Veilig Thuis.
3. Een gesprek met de leerling en/of ouder(s).
4. Met behulp van een afwegingskader bepalen of er sprake is van acute of structurele onveiligheid. Bij twijfel altijd Veilig Thuis raadplegen.
5. Acute of structurele onveiligheid: áltijd melden bij Veilig Thuis. Daarnaast is zelf hulp verlenen of organiseren ook mogelijk.

Wat kunt je als leerkracht het hele schooljaar doen om de drempel voor leerlingen lager te maken voor het praten over seksueel misbruik?

• In verbinding blijven met elke leerling. Luisteren, belangstelling tonen.
• In de klas praten over seks, bloot en wel of niet aanraken. Dit kan in de vorm van een les maar ook als het tussendoor ter sprake komt. Zo leert een leerling dat school een omgeving is waarbinnen het normaal is om te praten over seksualiteit, in ieder geval tegen u als leerkracht.

Mogelijk seksueel misbruik tijdens afstandsleren in coronatijd

Wat kun je doen als de school – de haven waar kwetsbare leerlingen veilig zijn voor seksueel misbruik in de thuissituatie – is weggevallen en leerlingen alleen nog online les krijgen? Ook in deze situatie kun je nog veel betekenen voor leerlingen. Dit geldt voor iedere leraar, maar nog meer voor mentoren en po-leraren met een vaste groep. Want jij blijft als leraar een vertrouwd persoon voor iedere leerling.

Wat kun je doen – organisatorisch

• Spreek met het team af hoe de ondersteuningsstructuur op afstand georganiseerd is en hoe ieder bereikbaar is. Deel deze informatie met collega’s, ouders en leerlingen.
• Zorg dat er afstemming is met organisaties als wijkteams, GGD en Jeugdzorg om risicovolle situaties in beeld te krijgen en hierin samen te handelen, bijvoorbeeld via een appgroep.

Wat kunt u doen – pedagogisch

• Blijf in verbinding met al je leerlingen. Stel je nog steeds op als vertrouwd persoon.
• Hou er rekening mee dat het extra spannend voor leerlingen is om vanuit huis te praten over hun problemen.
• Als je (als mentor) vermoedt of weet dat een leerling problemen heeft, is het beter om met deze leerling vaker in de week kort te (video)bellen, dan één keer een gepland lang gesprek te voeren. Plan samen een standaard tijdstip in. Het doel van dit contact is de voortgang van en de interesse in de leerling.
  • “Hoe gaat het met je?
  • Wat ga je doen vandaag? Hoe vul je je dag in?
  • Is er een drempel om te bellen?”
• Wijs leerlingen eventueel op de mogelijkheid van bellen of chatten met de Kindertelefoon of Centrum Seksueel Geweld.

Adviezen Veilig Thuis

Veilig Thuis adviseert mentoren in deze tijd van afstandsleren de volgende stappen:

1. Voor àlle mentorleerlingen: Zorg dat je minimaal 1 keer per week individueel contact hebt met al je mentorleerlingen. Bespreek hoe het gaat. Merk je dat een leerling meer contact nodig heeft? Spreek hem/haar dan vaker in de week.
2. Als het niet goed gaat thuis: Schakel de zorgcoördinator, de ondersteuningscoördinator of aandachtsfunctionaris van de school in. Of mobiliseer de hulpverlening die al betrokken is bij de leerling. Stem af wat zij kunnen doen.
3. Als het niet goed gaat thuis: Activeer het netwerk. Kan de leerling tijdelijk ergens anders verblijven, desnoods maar een dag(deel)? Denk bijvoorbeeld aan de zorgboerderij waar de leerling al rondloopt.
4. Als de thuissituatie onhoudbaar wordt en er met hulpverlening en binnen het netwerk niks te regelen is, vang de leerling dan toch op school op.

Bekijk hier meer filmpjes met informatie voor leerkrachten over seksueel misbruik in de thuissituatie.

---

Meer informatie:

• App: ‘Meldcode kindermishandeling voor onderwijs’, PO-Raad, VO-raad, MBO Raad, AVS
• ‘Gesprekstips voor samenwerken op afstand bij gevoelens van onveiligheid’, NJi
• ‘Stappenplan voor scholen bij kindermishandeling in coronatijd’, NVS/NVL
• ‘Als het thuis niet fijn is, Omgaan met de gevolgen van het coronavirus’, NJi