Zonder aandacht voor pedagogiek geen ruimte voor didactiek

Wil je dat jouw leerlingen de lesstof kunnen opnemen, dan zal eerst in hun emotionele behoefte voorzien moeten zijn. Dit geldt voor leerlingen in het algemeen, en in het bijzonder voor leerlingen in de puberleeftijd. Daarom zouden scholen pedagogiek vóór didactiek moeten plaatsen. Concreet betekent dat: werken aan de gevoelens van autonomie, competentie en relatie bij de leerlingen.

Tegemoetkomen aan emotionele behoeftes

Zoals Steven Pont op het VO-raad webinar betoogt, is een puber continu in crisis. In dit proces komen volwassenen op afstand te staan en is juist de invloed van peers onbetwistbaar. Door de coronamaatregelen staat de sociale leefwereld van pubers onder druk. Dat maakt deze periode voor deze leeftijdscategorie tot een dubbele crisis. En daardoor komt het mentaal welbevinden onder grote spanning te staan.

Hoe kunnen wij – volwassen, onderwijsprofessionals – in deze situatie van betekenis zijn? Pont verwijst naar de welbekende behoefte van leerlingen aan autonomie, competentie en relatie (zelfdeterminatietheorie van Deci & Ryan, 2000). In een crisis staan deze basisbehoeften alle drie onder spanning. De autonomie is ingeperkt door beperkende maatregelen op landelijk niveau, dus daar kun je op dit moment lastig aan tegemoet komen. Zet daarom in op competentiegevoel en relatie.

Hoe doe je dat?

Focus met je leerlingen op wat ze wél geleerd hebben tijdens de lockdown, ook buiten schooltaken om. Denk aan het zorgen voor een familielid, leren koken of bakken, een muziekinstrument leren bespelen, enzovoort. Dit draagt bij aan het competentiegevoel.

Je wilt dat leerlingen zich verbonden voelen met school. Ook wil je je leerlingen zo goed mogelijk ondersteuning bieden. Zowel bij het leren van de lesstof, maar ook bij de ontwikkeling die zij doormaken als mens. Om dit te versterken, kun je de leraar met wie een leerling zich het meest verbonden voelt benoemen als mentor van die leerling.

Ook op organisatorisch niveau kan de school iets betekenen, bijvoorbeeld door de leerlingen een stem te geven. Geef ze een rol in de toepassing van de maatregelen op school. Bijvoorbeeld door ze te betrekken bij het uitdenken, informeren, uitvoeren van maatregelen. Dit zorgt voor verbondenheid met de school, en daarmee voor een betere leeromgeving. Een alternatief voorbeeld hiervan voor basisschoolleerlingen is de persconferentie voor het jeugdjournaal geweest.

Uit de praktijk

Een leraar van een middelbare school deelde met ons hun aanpak bij het faciliteren van fysiek onderwijs nu per 1 maart elke leerling week één dag per week naar school mag. “Het werd praktisch erg ingewikkeld om een klas van dertig leerlingen een vak als Duits of wiskunde fysiek aan te bieden. We hebben er toen als school voor gekozen om de fysieke lesdag te benutten voor sportactiviteiten en kunstvakken en dergelijke. Dit is praktisch veel beter te regelen, én zo geven we de leerlingen de ruimte voor sociale interactie,” aldus de leraar.

Aan scholen dus de tip: Benut het fysieke onderwijs om leerlingen de ruimte te geven voor werken aan relaties en socialisatie. Want goede cijfers zijn niet onbelangrijk, maar goede vrienden zijn onmisbaar en noodzakelijk.

Kortom, zet het belang van de mentale gezondheid van je leerling even voorop. Daarmee creëer je weer ruimte om tot leren te komen.

Welbevinden van leraren

Het mentaal welbevinden van leraren is ook van belang voor een goed pedagogisch klimaat. Dat klinkt heel logisch, maar we maken het niet altijd expliciet. De leraar moet zich ook veilig voelen. Zoals een leraar aandacht moet hebben voor de basisbehoeften en het mentaal welbevinden van de leerlingen, zo moet een schoolleider op zijn beurt aandacht hebben voor diezelfde behoeften van het onderwijspersoneel. Dat kan heel simpel. Vraag waar je collega behoefte aan heeft. Zo haal je direct boven tafel wat er leeft.

Kortom, zet als schoolleider de mentale gezondheid van je personeel centraal. Dat geeft leraren de mogelijkheid (weer) goed onderwijs te verzorgen.

Uit de praktijk

In een gesprek met een docent werden we geraakt door de sterke verbondenheid die er nog altijd was tussen een docent en haar student. Zelfs al hadden ze al maanden alleen contact via een scherm gehad, en dan vooral via mail, niet eens bewegend beeld dus. Ze wisten niet eens meer hoe lang ze elkaar al niet meer echt in de ogen hebben kunnen kijken – dat is via een camera toch anders. Het was niet te tellen.

Toch is er nog steeds een vertrouwdheid die maakte dat de student deelde hoe ze haar dagen door kwam, wat de uitdagingen voor haar zijn en hoe de ene dag beter gaat dan de andere. De docent trok zich deze woorden aan en beantwoordde de student door een aantal tips aan te reiken. Pas na de mail verzonden te hebben, bleken de tips bij nader inzien eigenlijk ook wel op haar eigen thuiswerksituatie van toepassing te zijn. Zonder de intentie te hebben gehad is dit ook een bericht aan haarzelf en een spiegel.

Een tip dus voor alle onderwijsprofessionals: Stuur je zelf ook wel eens een opbeurende mail aan een leerling die er even doorheen zit? Vergeet dan niet voor jezelf te zorgen. En dat is heel gemakkelijk: zet jezelf in de cc!

Tot slot

De coronacrisis leert ons allemaal wat. Bijvoorbeeld dat je als onderwijsprofessional ook een belangrijke taak hebt als het gaat om de mentale gezondheid van de leerlingen. Je bent er niet alleen om leerlingen kennis, vaardigheden en competenties op verschillende vakgebieden bij te brengen. Je bent er ook om leerlingen te faciliteren en ondersteunen in hun sociaal-emotionele ontwikkeling. Je helpt leerlingen in het leggen van contacten en het opbouwen van relaties. En je leert hen omgaan met mentaal zware periodes en crises zoals deze.

Zonder relaties geen prestaties, dus zonder aandacht voor pedagogiek geen ruimte voor didactiek.