Communicatie na seksueel grensoverschrijdend gedrag leerlingen

Hoe informeer je personeel, ouders en leerlingen? 

Bij seksueel (grensoverschrijdend) gedrag denkt men al snel aan strafbare feiten. Bij kinderen onderling kan het echter ook gaan om onderzoekend gedrag dat past bij de leeftijd. Daarbij kunnen situaties ontstaan, die onwenselijk zijn. Hoe communiceer je daarover als schoolleiding met personeel, ouders en leerlingen? 

Het belang van heldere communicatie 

Goede communicatie is belangrijk vanwege de emoties die een incident kan oproepen. Door bijvoorbeeld sociale media kan er al snel ruis ontstaan. Soms kan (de wijze of afwezigheid van) communicatie een incident zelfs groter maken dan het in eerste instantie was. De zwaarte van het incident bepaalt de manier van communiceren. 

Overwegingen bij communicatiekeuzes 

Wie moet je hoe informeren? En welke dilemma’s kunnen daarbij een rol spelen? Hieronder lees je enkele praktijkvoorbeelden. Daarbij geven we enkele overwegingen aan die je kunnen helpen. Let wel: geen situatie is hetzelfde. De juiste oplossing kan per school verschillen. Wil je hulp bij een specifiek geval? Neem dan contact op met ons Adviespunt. 

---

Dilemma: Houd ik het incident klein (met het risico dat het bagatelliserend overkomt) of maak ik het groter (met het risico dat het achteraf een storm in een glas water bleek)?
Stel: het incident en de onrust is klein, maar je kunt niet inschatten of andere ouders op de hoogte zijn. Toch moet je beslissen welke ouders je gaat informeren: alleen die van de betrokken leerlingen, de ouders van alle leerlingen uit de betreffende klas of misschien wel de ouders van alle leerlingen van de school? 

Bij de beantwoording van dit dilemma kun je laten meewegen of de betrokken ouders het wel of niet willen dat ander ouders het weten. Aan de andere kant kan het zijn dat ouders van medeleerlingen uit de betreffende klas van het incident ook kinderen in andere klassen hebben. Of dat deze ouders actief zijn binnen de school, zoals de bibliotheek. Houd er rekening mee dat een incident – ondanks een oproep om terughoudend te zijn in het praten hierover – zich snel kan verspreiden binnen de school. 

---

Dilemma: Als ik niet informeer, geeft dat onrust. Als ik wel informeer geeft dat mogelijk nog meer onrust. Vooral als ik nog niet over alle informatie beschik.
Als je nog over (te) weinig informatie over het incident beschikt, kun je nog niet bepalen welke maatregelen je moet nemen. De keuze kan zijn om ouders te informeren over wat wel al bekend is, maar nog geen maatregelen aan te kondigen. Je kunt ook wachten tot er meer bekend is en de rust terug te brengen door maatregelen aan te kondigen. 

Bij het afwegen om wel of niet te informeren is het raadzaam om rekening te houden met het sociale mediagebruik onder ouders en leerlingen. Geruchten zijn snel verspreid en dat kan de onrust groter maken. 

---

Dilemma: Kan ik beter iedereen meteen (maar vlak voor het weekend) informeren, of is het beter om tot na het weekend te wachten zodat de school open is?
Stel: Je wilt het liefst iedereen zo snel mogelijk informeren, en dat is schriftelijk het meest eenvoudig te realiseren. Maar het is vlak voor het weekend en dan is er niemand bereikbaar als ouders bijvoorbeeld vragen hebben. Wacht je met iedereen te informeren of informeer je toch iedereen direct schriftelijk? 

In deze afweging kun je meenemen dat er een kans is dat de informatie zich toch verspreidt via sociale media of de pers, ook als je besluit om niet direct zelf te communiceren. Het liefst houd je zelf de regie. Een andere overweging is om later te informeren zodat je direct op vragen of opmerkingen in kunt gaan. Eventuele misverstanden of onduidelijkheden kunnen dan direct opgehelderd worden en krijgen niet de kans om een eigen leven te gaan leiden, dat zou onrust in de hand kunnen werken. 

---

Informeren van het personeel 

• Breng medewerkers van de onderwijsinstelling op de hoogte van een incident. Informeer ze bij voorkeur mondeling als het team samen is. Denk ook aan collega’s die niet aanwezig zijn. 
• Formuleer in neutrale bewoordingen. Noem alleen feitelijkheden en doe geen speculaties/geef geen meningen over de zaak. 
• Geef aan dat ze via school/de directie van de zaak op de hoogte worden gehouden en op welke manier dat gebeurt.
  Maak afspraken over het gebruik van sociale media. Personeelsleden brengen op geen enkele wijze informatie over het incident naar buiten. 
• Vertel het personeel hoe de school welke groep ouders op de hoogte zal brengen. 
• Verwijs ouders met vragen door naar de aangewezen persoon hiervoor. 
• Maak afspraken met het team over óf en hóe het in de klas aan de leerlingen wordt verteld. 
• Maak afspraken over het te woord staan van de pers indien deze zich meldt. Raadzaam is om alle contacten met de media via een woordvoerder te laten verlopen. 

Informeren van de ouders 

De zwaarte van het incident bepaalt de manier van communiceren met ouders, en het bepaalt met welke (groep) ouders je contact opneemt. De school kan contact opnemen met: 

• alleen de ouders van de betrokken leerling(en), 
• met de ouders van alle leerlingen uit de betrokken klas en/of 
• met de ouders van alle leerlingen van de school, dus ook de niet direct betrokken ouders. 

Communicatie met de ouders van betrokken leerlingen 

Zeker bij jonge kinderen is het belangrijk om bij incidenten rondom seksueel (grensoverschrijdend) gedrag goed contact met de betrokken ouders te hebben. Spreek met de ouders af wat jullie wel en niet met hun kinderen bespreken bij een incident. Streef ernaar dat school en ouders hierin één lijn vormen, zodat je elkaars wensen en grenzen respecteert. 

Het is belangrijk dat ouders weten dat hun reacties op de gebeurtenissen in hoge mate bepalend zijn voor de last die hun kind ervaart. Als zij rustig kunnen blijven en hun kind(eren) tot steun blijven, is de kans groot dat hun kind minder last ervaart van de situatie dan wanneer zij (in het bijzijn van hun kind) overstuur en boos zijn. 

Daarnaast geven kinderen vaak het antwoord waarvan zij denken dat hun ouders dat willen horen. Dat levert vaak onduidelijkheid en onjuiste informatie op. Zeker bij jonge kinderen is het hierdoor heel moeilijk en vaak niet mogelijk om helemaal helder te krijgen wat er precies gebeurd is. Als ouders er met hun kind over praten, is het daarom heel belangrijk dat zij open vragen stellen en geen sturende of suggestieve vragen. 

Tips 

Algemene tips

• Houd een logboek bij waarin je de datum van het gesprek noteert, wie er aanwezig waren en welke afspraken zijn gemaakt. 
• Bewaar e-mails en andere vormen van communicatie overzichtelijk. 
• Voer gesprekken met ouders bij voorkeur met twee schoolmedewerkers, het kunnen emotionele en beladen gesprekken zijn. 
• Als er meerdere leerlingen betrokken zijn, kun je ervoor kiezen om per ouderpaar een contactpersoon binnen de school aan te wijzen. De belangen van de verschillende ouders kunnen uiteen lopen en soms is het daarom beter om meerdere contactpersonen voor meerdere ouders te hebben. 

Tips voor communicatie met betrokken ouders bij seksueel grensoverschrijdend gedrag tussen kinderen 

• Maak het niet groter dan het is, maar bagatelliseer ook niet 

In de gesprekken is het van groot belang enerzijds de zorg van de ouders te erkennen en anderzijds de situatie niet groter te maken dan het is. Het kan helpen om het gedrag te relateren aan de ontwikkelfase van kinderen. Het gaat namelijk vaak om onderzoekend gedrag van kinderen, dat bij de leeftijd van het kind past. 

• Wees oplossingsgericht 

Bespreek met de ouders mogelijke oplossingen: bijvoorbeeld een begeleid gesprek met beide kinderen waarin zij excuses kunnen maken. Tijdens dat gesprek kun je bijvoorbeeld ook een actieplan opstellen waarin je samen met de ouders maatregelen en afspraken vastlegt. Andere mogelijke oplossingen zijn bijvoorbeeld: hulpverlening voor kind en/of gezin, tijdelijk extra toezicht in de klas, enzovoorts. 

• Let op de juiste bewoordingen 

Spreek in termen van ‘betrokken kinderen’ en vermijd de termen ‘dader’ en ’slachtoffer’. Spreek liever over het kind dat initiatief nam en het kind dat iets overkomen is. Vermijd in de gesprekken en in alle communicatie het woord ‘seksueel’. Dat is een lading die volwassenen geven. Voor kinderen speelt dit veel minder. Bruikbare termen zijn ‘intimiderend’, ‘ongepast’ of ‘grensoverschrijdend’. 

Communicatie met de ouders van medeleerlingen uit de betrokken klas en met niet direct betrokken ouders 

Ouders willen vaak informatie ontvangen over het precieze verloop van een incident. De afwezigheid van informatie en antwoorden leidt soms tot grote frustratie bij ouders. Ervaring leert echter dat het in bijna alle gevallen onmogelijk is om alle feiten exact te achterhalen. 

Tips om ouders te informeren 

• Informeer ouders zo spoedig mogelijk via een brief of e-mail. Geef daarin beknopte en uitsluitend feitelijke informatie over het incident en de maatregelen die de school genomen heeft. Maak hierbij eventueel onderscheid tussen bijvoorbeeld de ouders van de medeleerlingen in de klas waar het gedrag heeft plaatsgevonden en de rest van de school. Laat weten óf, en zo ja wanneer, je hier weer over communiceert. 
• Mocht er een onderzoek naar de gebeurtenis plaatsvinden, laat ouders dan weten dat dit vaak spanning oplevert voor de betrokkenen. Kinderen kunnen angstiger worden, durven zich niet meer te uiten over hun (seksuele) gevoelens en kunnen sociaal wenselijke antwoorden gaan geven. Door dit duidelijk te maken, weten ouders wat ze kunnen verwachten. 
• Vertel aan ouders wat de school op welke manier aan de kinderen heeft verteld, of gaat vertellen. 
• Vraag ouders om in het belang van de kinderen de rust te bewaren en contact met de pers te vermijden. 
• Geef aan dat kinderen behoefte hebben om actief te leren welk gedrag wél is toegestaan. Wanneer mogen kinderen wel bloot zijn? Wie kunnen zij vragen stellen over hun lijf of dat van anderen? Hoe kan een kind zeggen of aangeven dat hij/zij niet mee wil doen met een spelletje waar ze zich niet prettig bij voelen. naaktspelletje? 

• Geef aan dat het uitvergroten van een gebeurtenis mogelijk een verstorend effect kan hebben op de seksuele ontwikkeling van kinderen. Het is belangrijk dat ouders weten dat hun reacties op de gebeurtenissen in hoge mate bepalend zijn voor de eventuele last die hun kind (later) ervaart. 
• Bij het organiseren van een bijeenkomst kun je ook de aanwezigen splitsen naar schoollaag; bijvoorbeeld onderbouw/middenbouw/bovenbouw. 
• Geef ouders de gelegenheid een afspraak te maken om vragen te stellen. 
• Richt een spreekuur in op school, bemenst door externe deskundigen, waar ouders terecht kunnen voor hulp bij en vragen. Bijvoorbeeld als zij zich zorgen maken over of de seksuele ontwikkeling van hun kind of dat van anderen ‘normaal’ is. 

Ouderavond 

Bij ernstige incidenten kan de school overwegen om een ouderavond te organiseren, samen met vertegenwoordigers van GGD, Centrum Jeugd en Gezin, wijkteam en/of politie. Een ouderavond heeft echter alleen zin als de school en/of hulpinstanties voldoende informatie kunnen geven over wat er gebeurd is. En je moet kunnen aangeven wat de school heeft gedaan in reactie hierop. 

Hoewel een ouderavond voor veel scholen een bekende activiteit is, is het in dit soort gevallen extra belangrijk om zorgvuldig te zijn. 

Afweging: wel of geen ouderavond? 

Grensoverschrijdend gedrag tussen kinderen/jongeren is meestal geen reden om een informatiebijeenkomst te houden. Vaak loont het meer de moeite wanneer je dit soort incidenten oplost met de direct betrokkenen. Informeer andere ouders en leerlingen alleen over het proces waar dat nodig is. Je kunt ouders via een brief informeren en daarin de ouders die daar behoefte aan hebben een gesprek aanbieden. 

Uiteraard kunnen er ook omstandigheden zijn waarbij een bijeenkomst heel passend en effectief is. Dat is afhankelijk van de situatie. Voor de aankondiging van een ouderavond is het handig te overleggen met extern betrokken partners, zoals politie, gemeente, GGD, Bureau Jeugdzorg. Deze partijen hebben meestal ervaring met dit soort bijeenkomsten en hun aanwezigheid op die avond kan in sommige situaties zinvol zijn. 

Stel vooraf het doel van de ouderavond vast 

Om de avond te laten slagen, is het belangrijk dat de verwachtingen van de school en de ouders overeenkomen. Maak dus vooraf – via de uitnodiging – duidelijk wat het doel van de bijeenkomst is. Voorbeelden zijn: 

1. Informatie delen 
2. Stemming peilen 
3. Ruimte voor emoties 
4. Visie en maatregelen van school toelichten 

Ook is het handig om te weten op welke wijze ouders zich voorbereiden op deze bijeenkomst. Soms nemen ouders een advocaat mee. 

Aanwezigheid professionals 

Het is in ieder geval noodzakelijk dat een schoolleider aanwezig is: het geeft het belang aan dat de school aan de zaak hecht. Daarnaast krijgt de schoolleider op een ouderavond veel informatie over hoe ouders tegen een incident aankijken. Op basis daarvan kan hij/zij maatregelen en vervolgacties nemen. Afhankelijk van de impact van het incident kan het noodzakelijk zijn dat (een deel van) het team aanwezig is. Ook uit oogpunt van solidariteit en professionaliteit, is aanwezigheid van enkele collega’s van belang. Het kan prettig zijn om een onafhankelijk voorzitter aan te stellen, omdat de schoolleider vaak al inhoudelijk betrokken is. 

Voorwaarden voor een ouderavond 

• Er is voldoende informatie om te delen. Als alle informatie die je kunt delen al in de uitnodigingsbrief staat, hebben mensen het gevoel dat ze voor niets gekomen zijn. Een bijeenkomst heeft alleen zin als je aanvullende informatie kunt geven over: de feiten, wat er gedaan is en nog gaat gebeuren, wat ouders aan reacties bij hun kinderen kunnen verwachten en/of wat ze zelf beter wel of niet kunnen doen. 
• Ouders moeten bereid zijn om te luisteren naar de geboden informatie. Als er veel onvrede is, is een boodschap brengen moeilijk. Dan kan het voornaamste doel zijn dat je luistert naar wat mensen te zeggen hebben. Dat zou je dan ook duidelijk in de uitnodiging moeten zetten. Ouders kunnen dan zelf kiezen of ze behoefte hebben om naar de bijeenkomst te komen. 
• De relevante partijen zijn aanwezig en hebben de taken goed verdeeld. Zorg dat je samen met enkele partijen (maximaal vier) alle relevante informatie kunt delen en toelichten. De aanwezigheid van de politie kan bijvoorbeeld van belang zijn om uit te leggen waarom in het kader van een strafrechtelijk onderzoek niet alle informatie gedeeld kan worden. 
• Voorkom echter dat er te veel professionals zijn; dat wekt namelijk de indruk dat er iets heel ernstigs gebeurd is. De hulpvragen van ouders vallen meestal mee. Het is vaak al voldoende als er een of twee hulpverleners zijn die ouders tijdens de bijeenkomst op kunnen vangen. Het is prettig als deze mensen ook na afloop van de bijeenkomst nog beschikbaar zijn voor ouders met een individuele vraag. 

Voorbeeldbrieven 

Om de ouders te informeren heeft de school de keuze uit een aantal middelen of een combinatie daarvan. De brief en de ouderavond zijn de klassieke middelen. Ook de schoolsite kan gebruikt worden voor communicatie met ouders. 

Vaste elementen in schriftelijke communicatie naar aanleiding van grensoverschrijdend gedrag (van een leerling of een medewerker) zijn: 

• Feitelijke informatie over de zaak met inachtneming van de privacy van alle betrokkenen. 
• De aard van de beschuldiging wordt daarbij globaal aangeduid, bijvoorbeeld ‘grensoverschrijdend gedrag’. 
• Welke maatregelen er door de school genomen zijn. 

• Welke maatregelen er zullen volgen. 
• Waar ouders terecht kunnen als zij meer informatie wensen. 
• Een oproep om terughoudend over de zaak te communiceren. 

Download enkele voorbeeldbrieven (pdf, Stichting School & Veiligheid) uit de praktijk. Deze zijn gebruikt voor communicatie naar ouders naar aanleiding van een incident of als uitnodiging voor een ouderavond. De voorbeeldbrieven zijn geen stappenplannen, maar voorbeelden van hoe je kunt communiceren. De stappen die je kunt nemen, hangen af van situatie, protocollen enzovoorts. 

Deze voorbeeldbrieven van zijn tot stand gekomen in nauwe samenwerking met het Instituut voor Psychotrauma (IVP) en GGD Hollands Midden. Het betreft brieven die gestuurd kunnen worden naar ouders in geval van incidenten rond grensoverschrijdend gedrag, een ernstig incident en een verwijsbrief naar hulpinstanties. 

Informeren van leerlingen 

De aangewezen persoon om leerlingen te informeren over een incident rond seksueel grensoverschrijdend gedrag is de leraar/de mentor. De leraar/mentor stemt de manier waarop het verteld wordt en de soort informatie die wordt gedeeld af op de leeftijd van de leerlingen. Bij vo-leerlingen kan de brief aan de ouders worden voorgelezen. Daarna kan er gelegenheid worden gegeven tot vragen. In het primair onderwijs kan tijdens de kring kort worden verteld over het gebeurde. Kies bewoordingen en taalgebruik die bij de leeftijd past. Met de schoolleiding wordt afgestemd welke informatie wordt verstrekt. 

Bij een ernstig incident kun je denken aan het volgende: 

• Vertel wat er is gebeurd. Vermeld geen details over het incident maar spreek in algemene bewoordingen. 
• Geef de leerlingen de gelegenheid te vertellen wat zij ervaren hebben (zodat ze hun verhaal kwijt kunnen). 

• Geef de leerlingen de gelegenheid vragen te stellen (hiermee voorkom je, dat ze zelf gaan gissen naar antwoorden). 
• Vraag leerlingen wat zij denken, voelen. Maak emoties bespreekbaar en laat ze daarbij reageren op elkaar. 
• Geef leerlingen de ruimte er met elkaar over te praten en emoties te delen. Wijs hier bijvoorbeeld een speciale plek/lokaal voor aan. 
• Geef de naam en bereikbaarheid van de vertrouwenspersoon (er kunnen meer slachtoffers zijn). 
• Geef aan bij wie leerlingen terecht kunnen als ze over het gebeurde willen praten. 

• Geef leerlingen instructies over het delen van informatie over het incident op sociale media (door dit bijvoorbeeld te verbieden, of geen namen te mogen noemen). 
• Vermeld dat ze van eventuele nieuwe ontwikkelingen op de hoogte worden gehouden. 
• Vertel de leerlingen dat hun ouders via een brief worden geïnformeerd waarin ook staat bij wie ze terechtkunnen voor vragen. 
• Waarschuw leerlingen voor journalisten en cameraploegen die bij school kunnen verschijnen en informeer ze over de afspraken die er zijn gemaakt (bijvoorbeeld over het te woord staan van de pers) en het belang deze na te komen. 

Preventie en voorlichting 

Een ernstig incident kan aangegrepen worden om in de klas het onderwerp seksueel grensoverschrijdend gedrag te bespreken. Daarmee kan ongewenst gedrag mogelijk worden voorkomen. De vertrouwenspersoon van school heeft hierin een belangrijke taak en kan desgewenst de leraar informeren over welke preventieve activiteiten mogelijk zijn. 

Primair onderwijs 

In de onderbouw van de basisschool kan gepraat worden over wat wel en niet fijn is en hoe je jouw wensen en grenzen aan een ander duidelijk maakt. Er kan gebruik worden gemaakt van prentenboeken of worden geoefend met het uiten van ja/nee gevoelens aan de hand van rollenspellen. Bovenbouwleerlingen zullen meer begrijpen over ongewenst (seksueel) gedrag. Met behulp van (voor)leesboeken kan hierover in de klas worden gepraat en daarna kan geoefend worden met het zeggen van nee en het aangeven van grenzen. 

Voortgezet onderwijs 

Leerlingen in het voortgezet onderwijs kunnen op diverse manieren worden voorgelicht over ongewenst gedrag en seksueel misbruik. Er zijn voorlichtingsmaterialen, zoals de Praatplaat Ongewenst Gedrag en de Praatkaart digitaal, die leraren zelf kunnen inzetten. Daarnaast kunnen boeken (voor)gelezen en besproken worden of kan een film over het onderwerp worden vertoond. Er zijn ook theatervoorstellingen voor scholen die thema’s zoals misbruik en ongewenst online gedrag behandelen. Het spel Gedragen Gedrag bevat een leerlingenspel dat met de klas gespeeld kan worden. Het is bedoeld om het met elkaar te hebben over acceptabel en niet acceptabel gedrag op school. 

Vertrouwenspersoon 

Om ervoor te zorgen dat leerlingen, ouders en personeel weten bij wie ze op school terecht kunnen als ze te maken krijgen met (seksueel) ongewenst gedrag geeft de vertrouwenspersoon van school voorlichting over zijn of haar functie. Meer informatie hierover en geschikte hulpmiddelen, vind je in de kennisbank.