Veilig voelen op het schoolplein (po)

Aandacht voor het plein

Een school doet er alles aan om ervoor te zorgen dat elke leerling zich veilig voelt: omgangsregels, een anti-pestprotocol en/of weerbaarheidsprogramma, et cetera.

In de uitwerking van al deze maatregelen wordt het schoolplein soms vergeten door de beleidsmakers. Een school kan veel tijd steken in het veilig voelen in de klas, maar op het schoolplein geldt vaak nog het recht van de sterkste. Juist op het schoolplein gebeuren dingen die zorgen dat kinderen zich onveilig voelen.

Pestgedrag speelt zich af buiten het blikveld van de leerkracht

Uit de veiligheidsmonitor ‘Veilig op school over het schooljaar 2021-2022’ (pagina 15), blijkt dat leerlingen pestgedrag vaker rapporteren dan leraren. Daaruit trekken de onderzoekers de conclusie dat dit zou kunnen duiden op pestgedrag dat zich buiten het blikveld van de leerkracht afspeelt. Het blikveld in de klas is natuurlijk al niet allesomvattend, maar het schoolplein is een omgeving waar dit blikveld helemaal speciale aandacht verdient. Alles wat op het schoolplein gebeurt, beïnvloedt hoe leerlingen na de pauze het klaslokaal weer in komen. De ervaringen op het schoolplein dragen bij aan de dynamiek in de klas. Het is daarom van preventieve waarde om te investeren in de veiligheid op het schoolplein.

Wat kan de school actief doen om de veiligheid op het schoolplein te bevorderen?

1. Toezicht

Zorg dat er genoeg toezicht is op wat er gebeurt op het schoolplein. Voor de pleinwacht is het soms een chaotisch gebeuren en is het moeilijk te overzien; waar moet je wel of niet ingrijpen? Denk daar als team over na hoe jullie dit het beste kunnen aanvliegen.

2. Heldere taken pleinwacht

Het is belangrijk dat de taken van de pleinwacht helder zijn. Zo weten leraren die pleinwacht hebben, waar ze op moeten letten. Het duidelijk formuleren van de pleinwachttaken zorgt dat dit altijd op dezelfde manier wordt gedaan door de verschillende leraren. Bovendien eten ook de leerlingen wat zij kunnen verwachten van de pleinwacht.

3. Actieve spelbegeleiding

De pleinwacht kan het spelen van kinderen begeleiden. Hiermee kunnen conflicten voorkomen worden of in de kiem worden gesmoord. De pleinwacht kan kinderen die alleen zijn bij het spel betrekken. Ook kan de pleinwacht spel initiëren. Op deze manier is de pleinwacht positief met kinderen bezig in plaats van alleen te surveilleren.

4. Coaching pleinwachten

Het gedrag van leerlingen op het schoolplein is vaak extremer dan in het klaslokaal. Hoe ga je als leraar om met negatief en agressief gedrag en hoe leid je dat in goede banen? Coaching van pleitwachten in het aanpakken van negatief en agressief gedrag kan hiervoor een oplossing zijn.

5. Zones voor verschillende activiteiten

Het schoolplein heeft verschillende gebruiksfuncties voor verschillende leeftijdscategorieën. Hierdoor wordt het soms een onrustig en onoverzichtelijk geheel. Dit kan verbeterd worden door de verschillende gebruiksfuncties op het plein te structuren.

Het schoolplein kan ingedeeld worden in verschillende zones, die bijvoorbeeld herkenbaar zijn aan een specifieke kleur. De zones geven aan waar mag worden gevoetbald, waar je spelletjes kunt doen zoals hinkelen en knikkeren en waar je rustig rond kunt hangen. Voor de kinderen geeft deze structuur rust en meer spelplezier. Voor de leraren die toezicht houden, geeft het overzicht. Scholen die bewust aan de slag gaan met het schoolplein en het spelen op het schoolplein, merken dat kinderen minder agressief worden.

6. Goed zicht

Het is belangrijk dat alle plekken op het schoolplein in het zicht zijn. Hierdoor zijn er geen plekken waar kinderen stiekem elkaar het leven zuur kunnen maken. Bovendien is het voor de pleinwacht makkelijker overzicht te houden. Denk bijvoorbeeld aan het snoeien van bosjes, het verplaatsen van vuilcontainers en de plek van een speelhuisje.

7. Genoeg ruimte

Wanneer mensen te weinig ruimte om zich heen hebben, is de kans dat er conflicten ontstaan groter. Dit geldt ook voor kinderen. Te veel kinderen op een kluitje maakt het bovendien moeilijk om inzicht te krijgen in de groepsprocessen die er plaatsvinden op het plein. Om de kinderen genoeg ruimte te geven, wordt soms gekozen om gescheiden pauzes in te roosteren. Hiermee wordt soms ook gezorgd dat de jongere kinderen niet onder de voet worden gelopen en bovenbouwers hun energie kwijt kunnen in een potje voetbal.

8. Uitdagingen

Ook verveling werkt conflicten in de hand. Het is belangrijk om uitdagingen aan te bieden. Je kunt hierbij denken aan:

• Speelgoed;
• Schoolpleinkaarten waarop allerlei spellen staan (te koop of zelf te maken);
• Spellen die tijdens de gymles zijn geleerd en die de kinderen buiten voort kunnen zetten.

Regels en verantwoordelijkheden op het schoolplein

De basis om je veilig te voelen op het schoolplein ligt in regels en verantwoordelijkheid. Het moet duidelijk zijn voor de kinderen welke gedragsregels gelden op het schoolplein. Dit kan een aanvulling zijn op de bestaande gedragsregels. Zorg dat deze concreet en eenduidig geformuleerd zijn. Daarnaast moet helder zijn wat de consequentie is, wanneer een regel wordt overtreden. Hierbij is het belangrijk dat de schoolleiding of pleinwacht de sancties consequent toepast. Zo weten kinderen waar ze aan toe zijn en reageert elke pleinwacht op dezelfde manier. Pesten komt op het schoolplein regelmatig voor. Het is daarom van belang een koppeling te maken tussen de schoolpleinregels en het antipestprotocol. Pleinwachten behandelen incidenten volgens dit protocol.

Geef kinderen verantwoordelijkheden

Een effectieve manier om de sociale veiligheid op het schoolplein te vergroten, is door oudere kinderen verantwoordelijkheden te geven. Dit kan op verschillende manieren. Ze kunnen bijvoorbeeld het spelmateriaal beheren of het spel van jongere kinderen begeleiden in samenwerking met de pleinwacht. Maar denk ook eens aan leerlingbemiddeling. Hierbij treden leerlingen op als bemiddelaar in conflicten tussen andere leerlingen. Er worden specifieke methoden gehanteerd om de partijen tot een eigen oplossing te laten komen.

Voorbeeld schoolpleinregels

• Een kwartier voordat de school begint, ben je welkom op het schoolplein.
• Elk spel heeft een eigen plek op het schoolplein.
• Je blijft op het deel van het schoolplein dat hoort bij onze groep.
• Alle kinderen mogen meespelen.
• We noemen elkaar bij de voornaam.
• Als iemand wordt gepest, melden we dit aan de pleinwacht.
• Raak elkaar niet aan als de ander dit niet wil.
• We stoppen bij ‘Nee, niet doen’.

Structurele aanpak

Heb je als school toch meer behoefte aan een structurele aanpak? Om het schoolplein en het klimaat op het schoolplein te veranderen kun je als school een schoolpleincommissie instellen. Deze commissie maakt bespreekbaar hoe het nu gaat op het schoolplein, kan gewenste veranderingen in kaart brengen en dit proces in gang zetten. Het instellen van een school-pleincommissie zorgt ervoor dat de sociale veiligheid op het schoolplein structureel onder de aandacht blijft.

Pleinwacht aan het woord:
“Elke maandagmiddag loop ik tijdens de pauze als pleinwacht op het schoolplein en heb ik het gevoel dat ik ogen, oren en handen tekortkom om aan alle hulpvragen van de kinderen tegemoet te komen. Er gebeurt zoveel om me heen waar ik eigenlijk op zou willen reageren, maar het lukt niet. Er wordt naar elkaar geroepen, kinderen hebben een ruzie en komen er zelf niet meer uit, of er is een gevecht tussen twee kinderen omdat het voetballen volgens het ene team niet eerlijk gaat.”