Primair Onderwijs
Voortgezet Onderwijs
MBO
Creëer een sociaal veilige sfeer op school
Hoe wapen je het sociale veilige schoolklimaat tegen onveilige invloeden?
Ondermijnende en georganiseerde criminaliteit is geen ver-van-mijn-bedshow meer. Criminelen ronselen jongeren om te dealen, geld wit te wassen of pakjes te bezorgen. Dit speelt niet alleen buiten schooltijd: het komt ook de klas in. Er zijn scholen die te maken hebben gehad met leerlingen die op school dealen of een wapen meenemen.
Het is belangrijk om als school te weten wat je te doen staat als ondermijnende criminaliteit jouw school binnenkomt. Hoe zorg je dat je school veilig is en blijft, en wie heb je daarvoor nodig? Het vraagstuk ‘criminaliteit en jongeren’ is complex, urgent en vraagt aandacht. Het vraagt kennis van de wetenschap en de praktijk. Een goede reden voor Stichting School & Veiligheid om een webinar te organiseren over dit onderwerp op 13 oktober 2021. Het webinar is hier terug te kijken.
Terugkijken webinar Als criminaliteit de school raakt
Op deze pagina vind je een samenvatting van het webinar en achtergrondinformatie.
Preventief werken aan veiligheid? Onderaan deze pagina staan een aantal handige links die je kunt gebruiken voor het preventief werken aan sociale veiligheid.
Dr. Robby Roks, Universitair docent Criminologie aan Erasmus School of Law, verricht onderzoek naar georganiseerde vormen van criminaliteit. Hij bespreekt hoe dit samenhangt met straatcultuur.
Robby Roks gaat in zijn verhaal in op de toename van steekincidenten met jongeren en of er een verband is tussen steekincidenten en drillrap. Een van de belangrijkste inzichten daarbij is dat drillrap geweld communiceert, maar dat met name de online straatcultuur de grootste reden is voor de toename van geweld onder jongeren. Ook gaat hij in op hoe het komt dat jonge mensen een mes dragen. Is het status of voelen ze zich onveilig?
Robby Roks aan het woord
Voor schooldirecteur en leraar Engels van College de Brink, Eric van ’t Zelfde, staat de kwaliteit van onderwijs voorop. Hij is een gepassioneerde schoolleider en schrijver van het boek Superschool. Daarnaast is hij bekend van het tv-programma Dreamschool. Hij begon zijn loopbaan als leraar in Den Haag, Scheveningen. Later werd hij directeur van een een school in Rotterdam, waar criminaliteit de school in was gedrongen.
Eric Van ‘t Zelfde maakt zich zorgen over het welzijn van onze samenleving. Mensen vervreemden steeds meer van elkaar, raken uit contact en gepolariseerd. “We moeten ons zorgen maken over hoe we met elkaar omgaan in deze samenleving. Een grote groep jonge mensen in Nederland groeit op in armoede, krijgt te maken met ongelijke kansen en kunnen daardoor het perspectief op hun toekomst verliezen. Deze jongeren zijn extra vatbaar voor gevaren als radicalisering, xenofobie, loverboyproblematiek of andere verleidingen.
Als school kan je de samenleving op lokaal niveau verbeteren. Want, zo stelt Van ’t Zelfde: “Voor gelijke kansen is ongelijk onderwijs nodig. Scholen moeten openstaan voor wat er in de maatschappij gebeurt. Als school kan je hét verschil maken voor je leerling en bijdragen aan de talentontwikkeling van jonge mensen. Perspectief hebben als mens bepaalt later je plaats in de samenleving”. Met passie pleit hij om als docent vanuit ‘de bedoeling’ les te geven. Op die manier draag je bij aan een inclusieve samenleving.
Eric van ‘t Zelfde aan het woord
Programmaleider van #leerlingalert Petra van den Berg vertelt over het les- en voorlichtingsprogramma voor scholen om jongeren, docenten en ouders bewuster en weerbaarder te maken tegen ondermijnende criminaliteit.
Het voorlichtingsprogramma is vooral bedoeld om jongeren uit de criminaliteit te houden. Om jonge mensen bewust te maken van wat er kan gebeuren als je je laat verleiden tot een ogenschijnlijk onschuldig verzoek.
Ze vraagt jongeren ook wat hun droom is voor later. ‘Veel geld verdienen en rijk worden’ zijn veelgegeven antwoorden. Uit onderzoek weten we dat de hersenen van jonge, puberende mensen nog niet volledig volgroeid zijn en dat zij daardoor moeite hebben om de consequenties van hun gedrag te overzien. Vanuit impulsief gedrag wordt vaak gehandeld en voor je het weet zit je klem en kom je er niet meer uit.
Het programma maakt leerlingen (maar ook ouders en docenten) bewust van ondermijning én leert ze ook hoe je kunt handelen als het je toch overkomt. Daarnaast laat #leerlingalert zien dat de scheidslijn tussen dader en slachtoffer dun is, en dat je je daar als docent ook bewust van moet zijn in het handelen.
Petra van de Berg aan het woord
In een panelgesprek sprak Ine Spee met Eelco van der Kruk, directeur van een middelbare school, en Bregje van Goethem, docent aan een vmbo-instelling in Brabant. Ook Eric van ’t Zelfde nam deel aan dit gesprek. Eelco van der Kruk vertelt hoe zijn school te maken kreeg met drugshandel en uit zijn zorgen over de criminele wereld waarin de jongeren zich begeven. Wat doe je als je als school met dit soort problemen te maken krijgt? Doe je aangifte? Is schorsen een logisch gevolg? Eelco vertelt hoe zijn zorgen over de leerlingen juist groeide na hun schorsing. Wat gebeurt er daarna met hen? En wat gebeurt er met het imago van de school als er bekend wordt dat er wordt gedeald op school? De school verloor veel leerlingen toen dit naar buitenkwam. Kun je dit dan maar beter in de doofpot stoppen?
Duidelijk werd dat het doorbreken van het taboe nodig is om te werken aan een oplossing. “Het onderwijs moet hierin collectief optrekken en erkennen: we hebben een landelijk probleem en dat moeten we met elkaar oplossen”, aldus Eric van ’t Zelfde. Ook samenwerken met ketenpartners – zoals politie, jongerenwerkers en gemeenten – is daarbij van cruciaal belang. Scholen moeten daarin het voortouw nemen.
Bregje van Goethem benadrukt het belang van preventief werken aan sociale veiligheid om ondermijnende criminaliteit buiten de deur te houden. In haar ervaring is het vaak zo dat jongeren die zich begeven in ondermijnende criminaliteit op zoek zijn naar iets wat ze op school niet vinden. ‘Als je als school werkt vanuit de basisbehoeften van een student – relatie, competentie en autonomie – dan kun je al heel veel doen om te voorzien in die behoeften’, aldus Bregje van Goethem. “Natuurlijk kunnen we met goed onderwijs niet iedereen redden – dat is een utopie. Maar als alle docenten het voor één leerling beter maken, dan maken we het voor heel veel leerlingen beter”.
Bekijk het panelgesprek hier
Preventief werken aan sociale veiligheid op school is van belang om elke vorm van ongewenst gedrag in algemene zin, en ondermijning in het bijzonder zoveel mogelijk te beperken. In het opgestelde veiligheidsplan kan je in formuleren hoe jouw school dit aanpakt en uitdraagt. Denk aan gedragsregels of kluiscontroles. Transparantie naar leerlingen en ouders in hoe jij als school met veiligheid én onveilige situaties omgaat is een belangrijk onderdeel van het sociaal veiligheidsbeleid.
Als je vermoedens hebt dat een leerling zich bezighoudt met ondermijnende criminaliteit, is de gouden regel om dit niet voor jezelf te houden. Bij vermoedens bespreek je je zorgen met een collega of teamleider.
Je kunt bijvoorbeeld gebruik maken van het Niet-Pluis instrument om na te gaan of je vermoedens gegrond zijn. Indien je vermoedens worden bevestigd, ga je eerst na of er in de school een protocol is over het signaleren van criminaliteit. In dit protocol zou moeten staan bij wie je dit kunt melden. Meestal is dit het bevoegd gezag. Wanneer de leerling minderjarig is moeten tevens de ouders worden ingelicht. Als er sprake is van een levensbedreigende situatie of spoed, bel dan 112.
Tot slot: ben je er als docent van bewust dat je geheimhouding niet kunt beloven. Wanneer je kennis neemt van strafbare feiten ben je genoodzaakt dit te melden.
Schorsen kan op korte termijn klinken als een logische oplossing bij overtredingen. Echter, op lange termijn is het wegduwen van jongeren uit de school roepen om problemen. Veel jongeren die zich bezighouden met ondermijnende activiteiten zijn zelf slachtoffer van de situatie. Je geeft bij het schorsen van leerlingen ruimte om de criminele activiteiten voort te zetten. Maak preventief afspraken met de wijkagent: wat doen we als we signalen van ondermijning oppikken? Welke zorg kunnen wij de leerling bieden? Waar trekken we de grens? Als een leerling naar een andere school wordt overgeplaatst is het van belang dat je met elkaar zorgt dat de leerling een nieuwe start kan maken. Werk daarbij vanuit een herstelgerichte aanpak. Trek samen met de nieuwe school op in de begeleiding van het kind. Hiervoor is vaak ook sprake van een samenwerking met de jeugdhulpverlening. Een kanttekening is wel dat er wordt nagegaan wat de ernst van de overtreding is. Als er sprake is van een ernstig delict, kan schorsing gepast zijn – vooral als het gedrag van de leerling anderen in de school in gevaar brengt. In deze – extreme – gevallen ligt er dan ook een taak bij de politie.
In sommige wijken kan het voorkomen dat leerlingen al op jonge leeftijd geronseld worden voor criminele activiteiten. Dit is meer uitzondering dan regel: het gaat om kleine aantallen. Het advies voor basisscholen is om leraren bij te scholen op bewustwording. Weten dat dit kán spelen. Een voorlichting over signaleren kan daarbij helpend zijn. Ook kan de school inzetten op het vergroten van de weerbaarheid bij leerlingen.
Werken aan sociale veiligheid in de school is van belang om criminaliteit buiten de deur te houden. In onderstaande lijst vind je een aantal handige links.
Op sommige scholen is preventief werken helaas niet meer genoeg. Op onze website staan een reeks aan praktische tips en artikelen die je kunt raadplegen in specifieke situaties. Onderstaande lijst biedt een overzicht hiervan:
Mocht je vragen hebben of extra ondersteuning zoeken, dan kun je terecht bij het Adviespunt van Stichting School & Veiligheid.
Dit artikel is gekoppeld aan de volgende thema’s
Andere project artikelen over dit onderwerp.
Online tool voor het maken of verbeteren van een digitaal veiligheidsplan voor uw school. In vijf stappen kun je aan de slag met het in beeld brengen van het beleid rond sociale veiligheid op uw school.
In de publicatie ‘Als een ramp de school treft’ lees je hoe je moet handelen bij een ramp of calamiteit. In het boek staan ook suggesties voor een draaiboek dat in iedere school voorhanden zou moeten zijn. Deze vijfde, geheel herziene versie, vervangt de eerder uitgegeven publicatie met dezelfde titel van KPC Groep.
Veel scholen hebben behoefte aan handreikingen en tips als zij worden geconfronteerd met een ernstige gebeurtenis op school. Daarom kun je bij ingrijpende gebeurtenissen via School & Veiligheid kosteloos een beroep doen op het calamiteitenteam.
Het is een situatie die veel leraren zullen herkennen: een leerling of student vertoont gedrag dat het gevoel oproept dat er iets niet in orde is. Vaak gaat het om een niet-pluisgevoel dat meer is gebaseerd op onderbuikgevoelens dan op zichtbare gedragingen. Dit kosteloos te downloaden Niet-pluisinstrument kan houvast bieden bij een gesprek hierover.
Een goed aangiftebeleid maakt het schoolveiligheidsplan compleet. Het draagt bij aan de veiligheidsbeleving van medewerkers en leerlingen en zorgt dat je snel eenduidig kunt handelen op het moment dat het nodig is.
Controleer je als schoolleiding op bezit en gebruik van alcohol, drugs en wapens? En zo ja: hoe? Mag je kluisjescontroles houden? Zorg voor actuele draaiboeken en protocollen.
Wij zijn Stichting School & Veiligheid. Wij ondersteunen scholen bij het bevorderen van een sociaal veilig klimaat. Dit doen wij door:
Meld je aan voor onze nieuwsbrief en ontvang iedere maand actuele informatie over sociale veiligheid op school.
