Leerlingen en sociale media in het vo

Sexting – en dan met shame-sexting – is een probleem waar we steeds vaker over horen. Volgens hulporganisatie Helpwanted steeg het aantal meldingen van sexting met 20 % (2016). Scholen krijgen hiermee te maken omdat het slachtoffer of de dader een leerling is van school. Of omdat het beeldmateriaal onder leerlingen wordt verspreid via sociale media.

Drie meisjes zijn opgepakt voor het verspreiden van onder meer naaktfoto’s van middelbare scholieren. Ze deden dat met een Instagram-account. (Bron: NOS.nl 2 maart 2017)

Grote gevolgen

Gevolgen van online wangedrag zoals cyberpesten, bedreiging en shame-sexting zijn vaak groot. Niet alleen voor het slachtoffer. Het gevoel van veiligheid bij andere leerlingen wordt aangetast en het zorgt voor onrust in de school. De vraag is niet meer “moeten we hier iets mee als school”. Maar “Wat kunnen we doen?”

Het belangrijkste advies is: kom altijd in actie. Reageer meteen zodra er op school onrust is onder leerlingen door iets wat speelt op sociale media. Of wanneer je klachten of meldingen krijgt. Je laat zien zorg te dragen voor de veiligheid van leerlingen. Ook geef je een signaal aan leerlingen en ouders dat grenzen van wat acceptabel is zijn overschreden.

Acties richten zich op:

1. Slachtoffers
2. Daders
3. De algemene veiligheid op school.

1. Acties naar slachtoffers/direct betrokkenen

• Informeer de ouders van het slachtoffer over het incident (in overleg met de leerling die het slachtoffer is).
• Informeer het slachtoffer en de ouders over de mogelijkheid om aangifte te doen indien het een strafbaar feit betreft. Voor een aangifte is het belangrijk om over bewijs te beschikken, dus bewaar belastend materiaal op een usb-stick en/of maak prints.
• Wijs het slachtoffer op instanties die hulp bieden bij het achterhalen van de dader of het verwijderen van compromitterend beeldmateriaal. Naast de politie kunnen organisaties als Helpwanted het slachtoffer daarin adviseren.
• Regel zorg voor het slachtoffer. Breng de leerling in contact met de vertrouwenspersoon/het aanspreekpunt pesten van de school en eventueel naar externe hulpverlening.
• Zorg dat de leerling weer veilig naar school kan. De angst en schaamte om weer naar school te gaan is bij het slachtoffer vaak erg groot. Praat met de leerling en diens ouders over wat zij zelf willen. Vaak helpt het de leerling om vrienden in te schakelen die een vangnet vormen en het slachtoffer te begeleiden van en naar school, in pauzes en tijdens de wisseling van lessen.
• Neem maatregelen om de reputatie van de getroffen leerling te herstellen. Sommige (ouders van) slachtoffers eisen openbare excuses van de dader via sociale media. Anderen willen juist vooral geen ruchtbaarheid geven aan het voorval. Probeer zoveel mogelijk tegemoet te komen aan de wensen.
• Betrek de mentor van de leerling en bespreek het voorval met het team. Zo is iedereen op de hoogte. Docenten zorgen dat het slachtoffer de lessen gewoon kan volgen. Ze zijn alert op grappen en opmerkingen in de richting van het slachtoffer en grijpen dan in.
• Neem extra surveillancemaatregelen om te voorkomen dat slachtoffers lastiggevallen worden door medeleerlingen.
• Adviseer de getroffen leerling(en) vooral om online actief te blijven. Door het plaatsen van nieuwe informatie op internet en sociale media zal het belastende beeldmateriaal langzamerhand niet meer als eerste boven water komen.

2. Maatregelen richting daders

Daders van misbruik van sociale media blijven vaak anoniem en zijn daardoor lastig te achterhalen.

• Onderzoek de mogelijkheden die er zijn om de daders te achterhalen (systeembeheerders, providers, politie) en laat dit weten aan leerlingen en ouders. Je geeft daarmee het signaal af de zaak serieus te nemen en daders te willen achterhalen en bestraffen.
• Overleg met de politie in geval van strafbaar online gedrag (sexting, grooming, bedreiging etc). Ook als de daders niet bekend zijn kun je dit doen. De politie bekijkt met jou de verdere mogelijkheden waaronder het doen van aangifte.
• Indien de dader(s) bekend zijn neem je direct contact op met de ouders van de leerling(en) in kwestie. Bespreek de consequenties van het voorval (aangifte politie, strafmaatregel en gevolgen voor slachtoffers et cetera.).
• Neem strafmaatregelen in de richting van de dader(s). De leerling kan geschorst worden of afhankelijk van de zwaarte van de overtreding van school verwijderd worden. Zie sanctieladder leerlingen.

3. Veiligheidsmaatregelen

Naast acties richting dader(s) en slachtoffer(s) neem je ook acties gericht op het herstellen van de rust en veiligheid op school.

• Geef leerlingen de opdracht het compromitterend beeldmateriaal van hun telefoons te verwijderen.
• Verbied leerlingen het materiaal verder te verspreiden en wijs op sancties als ze de afspraak overtreden.
• Zorg dat leerlingen weten bij wie ze terecht kunnen als ze te maken krijgen met ongewenst (online) gedrag. Soms blijken er meer slachtoffers te zijn.
• Maak leerlingen (en hun ouders) duidelijk dat bij strafbaar gedrag de school de politie bij de zaak betrekt.
• Informeer het team over het incident, de genomen acties en extra veiligheidsmaatregelen.
• Wees voorbereid op het omgaan met de media bij een incident.

Online opvoeden

Ouders en leerkrachten zijn nog te vaak afwezig als opvoeder in de online wereld. We verwachten van jongeren dat ze wel weten hoe ze zich veilig in de online wereld moeten begeven. Terwijl jongeren zelf aangeven dat ze hier meer advies en ondersteuning bij willen.

Een derde van de Nederlandse jongeren geeft aan nog nooit advies te hebben gehad over hoe zij zich horen te gedragen op sociale media of hoe ze stevig en positief in hun schoenen kunnen staan online (Vodafone 2016).

Door daar in een open sfeer over te praten, kom je heel ver. (Meester Bart)

Online opvoeden maakt leerlingen bewuster van de risico’s en gevaren van sociale media en stimuleert positief online gedrag. Scholen kunnen hier aan bijdragen door aandacht te besteden aan mediawijsheid. Praat erover met leerlingen en heb het met elkaar over online omgangsvormen.

• Besteed in het onderwijsprogramma aandacht aan mediawijsheid. Lesmaterialen en -suggesties vindt je in de kennisbank op deze website.
• Leer leerlingen over strafbaar online gedrag. Maak ze bewust van de risico’s van het plaatsen en delen van privacygevoelige informatie.
• Toon interesse. Praat regelmatig met de leerlingen over wat ze doen online en wat hen bezig houdt.
  Maak gebruik van sociale media en smartphones in de lessen.
• Grijp een incident aan om met leerlingen, personeel en ouders het gesprek te voeren over gewenst en ongewenst online gedrag en omgang op sociale media.
• Zorg dat leerlingen weten bij wie ze op school terecht kunnen voor hulp als het misgaat op sociale media.
• Zorg voor regels over het gebruik van sociale media door leerlingen en medewerkers en formaliseer het in een protocol. Dit biedt ook een richtlijn voor het nemen van curatieve maatregelen. Informeer leerlingen en ouders over bestaande afspraken en protocollen.
• Hou sociale media kanalen in de gaten en kijk wat er wordt gepost over of in naam van de school. Zo heeft het ROC Twente een Webcare Team dat dagelijks sociale media afspeurt.

Meer informatie

• Wat doet u als school met de online verspreiding van ongewenste beelden? Leidraad voor het vo (pdf, door Kennisnet i.s.m. School & Veiligheid en de VO-raad. 2021)
• Omgaan met de media bij incidenten
• Stappenplan bij sexting (Bureau Jeugd & Media)
• HelpWanted, hulp bij online grensoverschrijdend gedrag
• Netwerk voor mediawijsheid