Sexting en ongewenste verspreiding van beelden

Aandachtspunten

• Toon begrip en vraag waar het slachtoffer behoefte aan heeft.
• Geef slachtoffers niet de schuld. Veroordeel hen niet. Er zijn voorbeelden bekend waarbij het slachtoffer buddy’s krijgt voor extra (sociale) steun.
• Bespreek met het slachtoffer of de ouders worden geïnformeerd en zo ja, hoe. Houd er rekening mee dat een leerling bang kan zijn voor de reactie van de ouders, en toon daar begrip voor. In sommige gezinnen kan mogelijk sprake zijn van eerwraak of verstoting door de familie. Ook kunnen ouders van schrik ‘onhandig’ reageren.
• Het informatierecht geldt als het welzijn van de leerling in het geding is en de leerling 16 jaar of jonger is. Je mag dan, ook zonder toestemming van de leerling, de ouders informeren. Wees je er daarbij wel van bewust dat dit invloed kan hebben op de (vertrouwens)relatie tussen de leerling en de ouders. De veiligheid van het slachtoffer staat altijd voorop.
• Bestraf de personen die de beelden doorsturen en liken (plegers). Spreek omstanders aan op hun gedrag. Of dit wel of niet klassikaal gebeurt kan goed in overleg met het slachtoffer afgestemd worden.
• Overweeg samen met (ouders van) het slachtoffer of er aangifte gedaan wordt. De wens en de veiligheid van het slachtoffer spelen een belangrijke rol in deze afweging. Ook kunt u de schoolcontactpersoon bij de politie om raad vragen.

Incidenten voorkomen

Kinderen en jongeren die ongewenst foto’s doorsturen, dienen inzicht te krijgen in de gevolgen. Leerlingen hebben vaak geen idee wat slachtoffers van shame-sexting allemaal meemaken.

Mediawijsheid en seksuele ontwikkeling staan niet los van elkaar. Bespreek de leuke kanten en kansen van sociale media in het verkennen van seksualiteit, en ook de beperkingen. Gesprekken en lessen over mediawijsheid zijn er bij voorkeur op gericht dat kinderen en jongeren leren om online respectvol met elkaar om te gaan. Een school kan bijdragen aan deze bewustwording door bijvoorbeeld interactief theaterOp de website Seksuelevorming.nl vind je een overzicht van theatervoorstellingen en gastlessen. als les aan te bieden. Ook  filmpjes  kunnen aanleiding zijn tot een gesprek in de klas over de gevolgen van verspreiding.

• Investeer in klasgesprekken en lessen over seksualiteit. Het grootste leereffect bereik je echter met spontane klasgesprekken naar aanleiding van vragen of opmerkingen van leerlingen, of naar aanleiding van een incident van shame-sexting.
• Bied diverse interventies aan. Leerlingen leren op verschillende manieren. Een divers aanbod bereikt meer leerlingen.
• Neem interventies geïntegreerd op in het bestaande lesaanbod.

Uitgangspunten

Door hoe je binnen de school over sexting spreekt, door de posters die er hangen, draag je een bepaalde boodschap uit naar de leerlingen. Het kan ook voorkomen dat er binnen een team verschillende opvattingen zijn over sexting of over het gebruik van sociale media in het algemeen. Idealiter is er een schoolbreed gedragen visie. Denk daarbij aan de volgende uitgangspunten:

• Draag niet uit dat het ‘dom’ is om een foto of filmpje van jezelf te maken. Dit is erg kort door de bocht. Als het dan een keer misgaat, is de drempel hoger voor het slachtoffer om hulp in te schakelen. Leer de leerlingen wel hoe ze eventuele effecten en gevolgen kunnen inschatten. Dat maakt echter niet dat het per definitie ‘dom’ is om te doen.
• Niet doorsturen is de boodschap. Je kunt leerlingen hierbij bijvoorbeeld aanspreken op empathie (‘Hoe zou jij het vinden als het bij jouw broertje of zusje zou gebeuren?’). Of je vraagt door op motieven voor het doorsturen en benoemt mogelijke redenen (‘Deed je het omdat je boos was? Verwachten je vrienden dit van je?’). Meer motieven om beelden door te sturen vind je in het onderzoek:  Sharing is caring? (2018).
• Zet seksuele integriteit op de schoolagenda. Daarmee werk je aan respectvol, bewust en verantwoordelijk omgaan met eigen en andermans seksualiteit.
• Stem in het primair onderwijs regels en sancties voor gebruik van sociale media af met ouders.

Sexting

Sexting is het online uitwisselen van sexy beeldmateriaal. Dit is onderdeel van gezond seksueel gedrag. Jongeren experimenteren met hun gedrag en seksualiteit. Door de grote aanwezigheid van digitale media in het leven van jongeren gebeurt dat logischerwijs ook op sociale media.

Uit het onderzoek Seks onder je 25e  van Rutgers (2017) blijkt dat 1 op de 8 jongeren in het eerste halfjaar van 2017 een naaktfoto of seksfilmpje van zichzelf naar iemand heeft verstuurd.  Sexting wordt meestal met toestemming en vrijwillig gedaan. Jongeren vinden het leuk en spannend om deze beelden te maken en/of te bekijken. Zij weten zich over het algemeen goed te beschermen tegen online risico’s.

Het komt maar weinig voor dat beelden zonder toestemming worden gedeeld met anderen, namelijk bij 2% van de meisjes en 1% van de jongens die aan sexting doen.

Schrik er niet van als kinderen van 10 tot 13 jaar beginnen te experimenteren met uitdagend gedrag. Dit hoort bij hun ontwikkeling, ook al zijn ze zich meestal (nog) niet bewust van het erotische effect dat dit kan hebben. Legitimeren, uitleggen en indien nodig begrenzen van experimenteergedrag, zijn in het belang van de leerling.

Wraakporno, shame-sexting, sextortion

Wanneer de seksueel getinte beelden zonder toestemming van de afgebeelde persoon worden doorgestuurd naar anderen of online geplaatst worden, spreken we van wraakporno,  shame-sextingHet zonder toestemming maken en/of verspreiden van naaktbeelden of seksfilmpjes. Vaak wordt de persoon die op de beelden staat gepest of uitgescholden, terwijl de personen die de foto’s liken of delen juist het probleem zijn. Bovendien is het doorsturen van seksueel getinte naaktbeelden van minderjarigen strafbaar. Het kan in sommige gevallen zelfs gezien worden als verspreiding van kinderporno.  of  sextortionSteeds vaker komt het beeldmateriaal op kinderpornosites terecht. Soms worden de naaktbeelden gebruikt als chantage- en dwangmiddel om geld los te krijgen of het slachtoffer seksuele handelingen te laten verrichten. Dit noemt men sextorsion. . De gevolgen voor slachtoffers van shame-sexting zijn vaak groot. Ze schamen zich, durven niet meer naar school en hebben last van reputatieschade. Maar er zijn ook gevallen bekend van leerlingen die zeggen het niet erg te vinden, of er laconiek over doen. Waak in dat geval voor de eventuele neiging om de leerling een probleem aan te gaan praten of ernst van de situatie in te willen laten zien.

Victim blaming
Door te verkondigen dat je geen sexy foto’s van jezelf moet maken, geef je het slachtoffer van sexting de schuld. Dit draagt niet bij aan het herstel van het slachtoffer. Juist het doorsturen moet ontmoedigd worden, niet het ontdekken van de eigen seksualiteit door middel van online seksueel gedrag.

Kaders voor experimenteren

Het is nooit de schuld van het slachtoffer als er beelden verspreid worden door anderen. In het ontdekken van de eigen seksualiteit leren jongeren ook respect voor zichzelf te hebben. Uit respect voor zichzelf en de eigen seksualiteit leren ze wat ze wel en niet online versturen en naar wie wel en wie niet. Daar hoort experimenteren bij.

Ook de plegers zijn vaak leeftijdsgenootjes en pubers, die aan het experimenteren en leren zijn. Bijvoorbeeld met het verkrijgen van status door het ongevraagd doorsturen van seksfoto’s of het omgaan met groepsdruk. Zij zijn zich niet altijd bewust van de risico’s van hun daden en dat ze zich mogelijk schuldig maken aan strafbaar gedrag.

Bij experimenteren hoort het inschatten van risico’s. En dat gaat wel eens mis. Daar is een schuldvraag niet op zijn plaats. Het is de pedagogische taak van onderwijspersoneel om kaders aan te brengen aan experimenteel gedrag en leerlingen op hun verantwoordelijkheid aan te spreken. Iedereen is verantwoordelijk voor wat hij of zij doet op sociale media en het effect dat het op anderen heeft. Het hoort bij seksueel integer gedrag dat er respectvol, bewust en verantwoordelijk met elkaar en elkaars seksualiteit wordt omgegaan.

---

Meer informatie & advies

• Wat doet u als school met de online verspreiding van ongewenste beelden? Leidraad voor het vo (pdf, door Kennisnet i.s.m. School & Veiligheid en de VO-raad. 2021)
• Wegwijzer Seksualiteit Online’ – Een overzicht van materialen, programma’s en organisaties die scholen kunnen ondersteunen bij preventie en aanpak van ongewenste sexting. Er is een aparte wegwijzers voor PO en voor VO.
• Stappenplan sexting – Overzichtelijk hulpmiddel uit de L.O.V.E. Online Toolkit van Bureau Jeugd & Media.
• HelpWanted – Organisaties die o.a. hulp biedt bij het laten verwijderen van ongewenst beeldmateriaal op websites.
• Ik ben van mij – Lessenserie rond seksuele ontwikkeling en sociale veiligheid
• Online…weet wat je doet – Lespakket van HelpWanted over sexting en grooming.
• Het vlaggensysteem – Hulpmiddel van Movisie en Sensoa bij het duiden van seksueel gedrag.
• Seksuele grensoverschrijding – Informatieve themapagina van School & Veiligheid.
• Respect online – Buitenstrafrechtelijke interventie voor online seksueel grensoverschrijdend gedrag van Halt.
• Sharing is caring – Onderzoek naar de ongewenste verspreiding van digitaal sexy beeldmateriaal door jongeren (Naezer en Van Oosterhout, 2019)
• Een foto met invloed – School en veiligheid – Blog over de impact van sexting op de hele gemeenschap van leerlingen.
• Kis-toolkit ‘Praten over shame sexting’ – handvatten voor gesprek met ouders met een migratieachtergrond over shame sexting – van Kennisplatform Integratie en Samenleving (KIS)
• Adviespunt School & Veiligheid – Voor hulp of (preventief) advies bij een incident van shame-sexting.

Voorlichtingsfilmpje van Helpwanted over sexting