Ook als een opleiding preventief veel werk maakt van een seksueel integer klimaat, kan zich een situatie voordoen van (een vermoeden van) seksueel grensoverschrijdend gedrag. Deze realistische kijk (“het kán altijd mis gaan”) geeft de mogelijkheid om goed voorbereid te zijn op deze momenten, zodat ze zo min mogelijk schade aanrichten.

Wat is seksueel grensoverschrijdend gedrag?

Om in te schatten of er sprake is van seksueel grensoverschrijdend gedrag kun je naar de zes criteria van het Vlaggensysteem kijken: wederzijdse toestemming, gelijkwaardigheid, vrijwilligheid, leeftijds- en ontwikkelingsadequaat, contextadequaat/passend bij de situatie en zelfrespect.

Seksuele grensoverschrijding is een verzamelterm voor alle vormen van seksueel gedrag die over de grenzen van een ander gaan. Eén van de partijen stemt niet in met de (seksuele) uitlatingen of handelingen van de ander. Dit kan gebeuren in de fysieke wereld en in de ‘online wereld’. Niet al het seksueel grensoverschrijdende gedrag is strafbaar. Als seksueel grensoverschrijdend gedrag strafbaar is, noemen we het een ‘zedendelict’.

Er is sprake van seksueel misbruik als een volwassene seksuele handelingen verricht met een kind. We spreken ook van seksueel misbruik in andere situaties waarbij de pleger misbruik maakt van het leeftijdsverschil of van zijn of haar macht. Bij seksueel misbruik is er altijd sprake van ongelijkwaardigheidVoorbeelden van ongelijkwaardigheid: een volwassene en een kind, een hulpverlener en een cliënt (met een lichamelijke of verstandelijke beperking), een docent en een student..

Seksueel geweld is een term die gebruikt wordt voor alle seksuele handelingen die iemand onder dwang moet uitvoeren, ondergaan of zien. Seksueel geweld kan zowel online als offline plaatsvinden. Bij ‘hands-off’ seksueel geweld is er géén fysiek contact tussen pleger en slachtoffer: seksuele intimidatie, grooming, shame sexting en sextortionVoorbeelden van seksuele intimidatie: grapjes, dubbelzinnige opmerkingen, verhalen over seksuele ervaringen, dubbelzinnig gebruik emoticons.
Grooming is het verleiden van een minderjarige voor seksuele doeleinden.
Shame sexting is het ongevraagd doorsturen van sexy/naakt/seksueel getint beeldmateriaal.
Sextortion is afpersing met seksueel getint beeldmateriaal van het slachtoffer. Bij ‘hands-on’ seksueel geweld is er wèl fysiek contact tussen pleger en slachtoffer: ontucht, aanranding en verkrachting‘Ontucht’ wordt in het wetboek van strafrecht omschreven als: “handelingen die in strijd zijn met de sociaal ethische norm”.
Voorbeelden van aanranding: ongewenste aanraking (zoals tik op billen, ongewenste knuffel) / seksuele handelingen moeten doen of zien (zoals gedwongen aftrekken, moeten kijken naar masturberen of seksfilmpjes) / exhibitionisme (= genitaliën laten zien in het openbaar) / voyeurisme (= gluren naar -deels- naakte mensen).
Er is sprake van verkrachting wanneer iemand met geweld of dwang seksueel binnendringt in het lichaam van een ander (oraal, genitaal of anaal).

Meer uitleg over vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag tegen kinderen beschrijft de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen.

Sgg: wat moet de school doen?

Seksueel grensoverschrijdend gedrag kan vertoond worden door en tussen iedereen die op een opleiding aanwezig is. De diverse vormen en plegers vragen om verschillende wijzen van interpreteren en aanpakken. Je leest hierover in de volgende tabbladen:

• Tussen studenten onderling (mbo) >>
• Tussen een schoolmedewerker en een student (mbo) >>
• Tussen schoolmedewerkers onderling (mbo) >>

Adequaat reageren kan om meer redenen ingewikkeld zijn; het vraagt om zorgvuldig afwegen en handelen, en om kennis van wet- en regelgeving.

• Lees bij het tabblad In de school (mbo) meer over wat je kunt doen bij een incident en waar je rekening mee moet houden.
• Lees bij het tabblad Schoolomgeving (mbo) over welke partijen je als school betrekt bij (een vermoeden van) seksueel grensoverschrijdend gedrag.
• Lees meer over de Wet- en regelgeving (mbo).
• Studenten kunnen ook tijdens hun stages met seksueel grensoverschrijdend gedrag te maken krijgen. Speciaal voor het stagelopen schreven we het artikel ‘Veilig op stage’ met tips om seksueel grensoverschrijdend gedrag te voorkomen.

Reageren

Wanneer een student je in vertrouwen neemt over een ervaring met seksueel grensoverschrijdend gedrag of misbruik, probeer dan goed te luisteren. Stel geen beschuldigende vragen en probeer niet emotioneel (geschrokken, boos of verontwaardigd) te reageren. Beloof geen geheimhouding, maar overleg met de student om in gesprek te gaan met de vertrouwenspersoon op school.

Meer concrete tips over je manier van reageren op een student die vertelt over grensoverschrijdend gedrag of misbruik staan op dit moment verdeeld over diverse artikelen.

• Hoe reageer je als een student vertelt over een incident met ongewenste sexting? Lees hierover in Sexting en ongewenste verspreiding van beelden.
• Wat zeg je wel en niet tegen een student die vertelt over een misbruiksituatie thuis? Op deze pagina staat ook een filmpje hierover van Centrum Seksueel Geweld. Lees hierover in Vermoedens van seksueel misbruik.
• Hoe reageer je op een professionele manier waarin je vooral rekening houdt met de gevoelige situatie voor de student en de situatie niet bagatelliseert, maar je aan de andere kant ook niet te heftig reageert? Lees hierover in Tussen bagatelliseren en overreageren.
• Iva Bicanic schreef een artikel met vele voorbeeldzinnen om uit te leggen hoe we ons gemakkelijk schuldig maken aan ‘victim blaming’ als iemand vertelt slachtoffer te zijn van seksueel misbruik.

Is er op school sprake van een ernstig incident van seksueel grensoverschrijdend gedrag? Lees dan verder in de themakamer ‘Calamiteiten (mbo)’ of het artikel ‘Omgaan met de media bij incidenten (po/vo/mbo)’. Bel ons Adviespunt. Of schakel het calamiteitenteam in.  

Wil je weten hoe je opleidingsbreed kunt werken aan een seksueel integere en veilige sfeer ter preventie van seksueel grensoverschrijdend gedrag? Lees dan verder bij het thema ‘Omgaan met seksualiteit (mbo)’. Direct aan de slag om het schoolbeleid op dit thema op orde te krijgen: gebruik dan onze praktische SGG-preventietool.

Grenzen en pedagogisch reageren

Studenten zijn in ontwikkeling en zijn nog bezig om te leren wat seksueel integer gedrag is. Ze zoeken grenzen op en gaan daar soms (licht) overheen. Soms is er sprake van (zwaar) grensoverschrijdend gedrag (zie verderop in de tekst hoe dan te handelen). Maar meestal volstaat een pedagogische reactie, bijvoorbeeld studenten nog eens herinneren aan de afspraken. Daarom is het belangrijk dat je kunt terugvallen op:

• afspraken die zijn gemaakt met studenten over hoe je met elkaar wil omgaan in de klas en op de opleiding;
• afspraken die in het team zijn gemaakt over welk seksueel (oefen- en experimenteer) gedrag op jullie opleiding passend of ongewenst is.

Het kan ook zijn dat niet de afspraken van de school of de klas worden overschreden, maar wel een persoonlijke grens van een student. Kijk dan of je met studenten in gesprek kan gaan om te kijken wat zij nodig hebben en wat ze kunnen leren van de situatie voor de toekomst.

Risicomomenten en -plekken op school

Grensoverschrijding gedrag gebeurt vaak buiten het zich van docenten in een één-op-één-situatie zoals op de wc, in een kleedkamer, op een beschut plekje van het schoolterrein of op een schoolfeest.

• Zorg dat je als team regelmatig overlegt over dit soort momenten en plekken en hoe jullie hier als school(team) mee om willen gaan.
• Maak weloverwogen risico-inschattingen en keuzes. Doe dat vooral niet alleen.

Online risico’s & de school

Naast de fysieke schoolomgeving zijn sociale media bij uitstek een plek waar studenten experimenteren, grenzen opzoeken en pesten. Dat lijkt soms buiten het bereik van de school, maar heeft wel degelijk invloed op de sociale veiligheid in de klas. Met seksuele grensoverschrijding online ga je vaak hetzelfde om als met grensoverschrijding in de klas en op school, omdat de impact vaak hetzelfde is.

Meer hierover lees je bij het thema Sociale Media (mbo) en in het artikel ‘Sexting en ongewenste verspreiding van beelden’.

Interpreteren van seksueel gedrag

Het is niet altijd duidelijk of je te maken hebt met (ernstig) seksueel grensoverschrijdend gedrag of niet. Een goede interpretatie van dit gedrag is wel belangrijk omdat die richting geeft aan je reactie. En hoe jij reageert is belangrijk voor de (seksuele) ontwikkeling van studenten en voor de sociale veiligheid in de klas of de school. Je wilt dus voorkomen dat je gedrag ten onrechte bagatelliseert, maar je wilt ook niet onnodig problematiseren en overreageren.

Om seksueel (getint) gedrag beter en objectiever te kunnen interpreteren, kun je gebruikmaken van het Vlaggensysteem. De zes Vlaggensysteem-criteria, waarmee je kijkt naar seksueel gedrag, zijn:

1. wederzijdse toestemming
2. gelijkwaardigheid
3. vrijwilligheid
4. leeftijds- en ontwikkelings-adequaat
5. context-adequaat/passend bij de situatie
6. zelfrespect

Ingrijpen?

Op het moment dat je seksueel (getint) gedrag waarneemt, interpreteer je dus eerst wat er gebeurt. De conclusie kan zijn dat dit passend gedrag is en er geen reactie nodig is. Het is ook mogelijk dat je oordeelt dat er wel (bijna of licht) grenzen zijn overschreden en dat een pedagogische reactie op z’n plaats is. Het kan ook zijn dat je moet ingrijpen (zie volgende alinea).

• Wat helpt bij de inschatting om al dan niet in te grijpen, is de back-up van je team. Wanneer je als team regelmatig overlegt hoe je met bepaalde situaties wilt omgaan, geeft dat vertrouwen in je eigen inschatting en reactie en weet je dat je op hen kunt terugvallen.
• Als de situatie het toelaat, probeer dan samen met een of meer collega’s te overleggen hoe je het best kunt reageren.
• Grijp altijd in wanneer grensoverschrijdend gedrag zich afspeelt binnen het zicht van een medewerker. Met die normstelling waarborg je de veiligheid van alle studenten.

Bij een ernstige grensoverschrijding

De reactie en de route die bewandeld wordt bij grensoverschrijdend gedrag van studenten, hangt af van de aard van het gedrag, de intentie, de frequentie, de afspraken in de klas en de schoolregels. Wanneer duidelijk is dat je te maken hebt met een incident of (ernstig) seksueel grensoverschrijdend gedrag, vraagt dit om gepaste acties en maatregelen. Soms worden grenzen zo ernstig overschreden dat de veiligheid van studenten in gevaar is, bijvoorbeeld wanneer studenten elkaar dwingen tot seksuele handelingen. Dit vraagt om uiterst zorgvuldig handelen naar alle betrokkenen, om zo weer veiligheid en integriteit te creëren of herstellen.

In het kort kan de volgende route gevolgd worden binnen de school:

• Maatregelen en herstel
• Betrokkenheid van zorg
• Registratie leerlingvolgsysteem
• Nazorg

Wil je meer weten over deze route? Neem dan contact op met ons Adviespunt.

Reageren op het verhaal van een student

Bovenstaande alinea’s gaan vooral uit van een situatie waarin je als docent zelf grensoverschrijdend gedrag tussen studenten waarneemt. Dat is meestal niet het geval. Meestal komt het verhaal van anderen of komt de student zelf naar je toe.

Het is voor een slachtoffer van groot belang dat de juiste dingen wel en niet worden gevraagd en gezegd. In het eerste tabblad van het thema ‘Over de grens in het mbo’ vind je hierover meer informatie.

Communiceren bij een incident

Zorgvuldige communicatie rond een mogelijk incident is essentieel om het vertrouwen van studenten, ouders, personeel en ouders te behouden, een incident in goede banen te kunnen leiden, en over te kunnen gaan tot herstel. Houd ook rekening met het informatierecht van ouders (van studenten tot 18 jaar) en met de privacywetgeving.

In het artikel Communicatie na seksueel grensoverschrijdend gedrag leerlingen (po/vo/mbo) lees je hoe de school bij dit soort incidenten kan communiceren met alle betrokken partijen.

Hoe ga je verder?

Het is belangrijk om een incident van seksuele grensoverschrijding niet als op-zichzelf-staand te zien. Als de storm is gaan liggen, is het verleidelijk om weer over te gaan tot de orde van de dag. Maar om nieuwe incidenten in de toekomst te voorkomen, is blijvende aandacht nodig voor een veilige sfeer, voor hoe je met elkaar omgaat en voor openheid rondom seksualiteit. Dit noemen we ‘werken aan seksuele integriteit’.

Hoe je werkt aan seksuele integriteit – en waarom hier een sterke preventieve werking vanuit gaat – lees je bij het thema Omgaan met seksualiteit (mbo).

Van schoolmedewerker naar student

De grens kennen

De relatie tussen een docent en een student is een pedagogische relatie, waarin de student afhankelijk is van de docent, die een machtspositie heeft. Deze relatie mag daarom nooit door de docent geseksualiseerd worden. Docenten kunnen geen dubbelzinnige grapjes of seksueel getinte opmerkingen maken in de klas, dito sociale media berichtjes posten of andere seksuele aandacht geven aan studenten. Dit is niet integer, het is onprofessioneel en bovenal ongewenst gedrag, en in sommige gevallen zelfs strafbaar.

Hoe zorg je als schoolleiding dat alle schoolmedewerkers weten welk gedrag prima is en wanneer je misschien over een grens gaat? Hiervoor is het van belang dat de opleiding werkt aan een open en integere cultuur en aan (seksueel) integer gedrag van het personeel. Wat hierbij kan helpen:

• Het opstellen van een gedragscode voor schoolmedewerkers.
• Ook is het belangrijk om helder in beeld te hebben hoe seksueel integer gedrag van schoolmedewerkers eruit ziet.
• Hoe werk je aan seksuele integriteit in een mbo-team?
• En wat betekent seksuele integriteit voor de mbo-opleiding als geheel?

Handelen bij grensgevallen

Wat te doen als een collega of een medewerker seksueel gedrag vertoont richting een student dat ‘op het randje balanceert’? Het gedrag is niet strafbaar, misschien schendt het ook niet echt de gedragscode, maar ‘het voelt ook niet helemaal goed’. Die gevallen laten zien hoe belangrijk een open gesprekscultuur is binnen een opleiding. Want je wilt samen met het team toegroeien naar duidelijkheid wat jullie integer vinden en wat niet.

De realiteit is ook dat schoolmedewerkers toch soms romantische of seksuele gevoelens voor een student ontwikkelen. Wat te doen? Hoe kan de docent zelf, en de schoolomgeving, voorkomen dat deze gevoelens doorgaan in seksueel (grensoverschrijdend) gedrag?  Lees hierover in het artikel Gevoelens voor een leerling (vo/mbo).

Handelen bij (ernstige) grensoverschrijding

Wanneer een schoolmedewerker zich seksueel grensoverschrijdend heeft gedragen ten opzichte van een minderjarige student, gaat het niet meer over de schoolregels maar moet worden gehandeld naar de wet. Zo gaat bij (het vermoeden van) een zedendelict van een schoolmedewerker naar een minderjarige student, de meldplicht in werking. Ook als de veiligheid van de student of de medewerker in gevaar is, gelden er wettelijke regels.

Hoe weet je wanneer seksueel grensoverschrijdend gedrag strafbaar is voor de wet, waardoor sprake is van een zedenmisdrijf (ook wel ‘zedendelict’ genoemd)? Lees hiervoor het onderdeel Wet- en regelgeving bij seksueel grensoverschrijdend gedrag op school (mbo).

NB: Onderneem in ieder geval altijd (een weloverwogen) actie als een student iets meldt.

Van student naar schoolmedewerker

Er kan zich ook een situatie voordoen waarbij juist de student seksueel (grensoverschrijdend) gedrag vertoont naar een medewerker van de opleiding, bedoeld of onbedoeld. Dit kunnen fysieke maar ook digitale avances zijn. Een docent kan zich hier kwetsbaar of onzeker door voelen, maar ook gevleid of geamuseerd. In dat laatste geval kan de situatie omslaan; lees verder in Gevoelens voor een leerling (vo/mbo).

De reactie van de medewerker en de route die bewandeld wordt bij grensoverschrijdend gedrag door een student, hangt af van het gedrag, de intentie, de frequentie, de afspraken in de klas en de schoolregels. In elk geval is het erg belangrijk dat de medewerker de eigen veiligheid en de eigen integriteit waarborgt.

Wat kan een medewerker doen die seksueel (sensueel of romantisch) wordt benaderd?

• Dit zo snel mogelijk melden bij de leidinggevende. Een docent die dit soort avances voor zichzelf houdt, heeft snel de schijn tegen.
• Als het herhaaldelijk voorkomt, is het goed als de medewerker in gesprek gaat met de betreffende student. Dit gebeurt altijd met een derde partij erbij, bij voorkeur de leidinggevende die al op de hoogte is.
• Medewerkers moeten proberen het één op één-contact met studenten zo veel mogelijk te beperken. Het is nooit een goed idee om als medewerker in een afgesloten ruimte in gesprek te gaan met een student.

Communiceren bij een incident

Ben jij degene aan wie het slachtoffer vertelt over diens ervaring met seksueel grensoverschrijdend gedrag? Reageer dan met de grootst mogelijke zorgvuldigheid. Het is voor een slachtoffer van groot belang dat tijdens dit gesprek de juiste dingen wel en niet worden gevraagd en gezegd. In het eerste tabblad van het thema ‘Over de grens in het mbo’ vind je hierover meer informatie.

Zorgvuldige communicatie rond een mogelijk incident is essentieel om het vertrouwen van studenten, ouders, personeel en ouders te behouden, een incident in goede banen te kunnen leiden, en over te kunnen gaan tot herstel. Houd ook rekening met het informatierecht van ouders (van studenten tot 18 jaar) en met de privacywetgeving.

Uitgebreide informatie hierover vind je in de volgende artikelen:

• ‘Communicatie na seksueel grensoverschrijdend gedrag leerlingen (po/vo/mbo)’
• ‘Communiceren na seksueel grensoverschrijdend gedrag door een schoolmedewerker’

Heb je te maken met een incident en wil je sparren over wat je kunt doen of over of je het juiste hebt gedaan? Bel of mail dan met ons Adviespunt.

Waar ligt de grens?

Seksuele en seksueel getinte avances, grapjes en opmerkingen tussen medewerkers onderling: wat is acceptabel en wat gaat over de grens? Iedereen vraagt zich dit wellicht weleens af. Een hand op de billen van een collega leggen, is gedrag dat echt ‘niet kan’. Maar hoe zit het met een arm over de schouder, een compliment over een (strakke) rok of bewondering voor iemands zichtbare resultaten in de sportschool?

Om te weten en aan te voelen welk gedrag op jullie opleiding goed past, wat echt niet kan en wat daar tussenin zit, is één en ander nodig.  Hoe je in het team tot integere en relaxte omgangsvormen komt, en daar afspraken over maakt, beschrijven we bij het thema ‘Omgaan met seksualiteit (mbo) / in het team’.

Handelen bij grensgevallen

Als je getuige bent van een discutabele opmerking of mogelijk grensoverschrijdend gedrag van een collega richting een andere collega, kun je de geadresseerde laten weten wat je zag of hoorde en checken hoe dat viel.  Als dat negatief is, kun je eventueel aanmoedigen om de collega aan te spreken over dit kwetsende of ongepaste gedrag. Als het een opmerking of gedrag richting jouzelf is, kun je uitgaan van de stelregel: “Als het voor mij onprettig of ongemakkelijk voelt, dan kan het niet”.

Het is altijd lastig om ‘kritiek’ te hebben op iemands gedrag, maar het is in elke organisatie belangrijk om elkaar feedback te kunnen geven. Als de sfeer in een team voldoende veilig en collegiaal is, kan ook gemakkelijker tegen elkaar gezegd worden dat bepaald gedrag voor jou niet zo fijn voelt.

Handelen bij een (ernstige) overschrijding

Wanneer een schoolmedewerker zich seksueel grensoverschrijdend heeft gedragen ten opzichte van een collega, gaat het niet meer over de schoolregels maar moet worden gehandeld naar de wet. Ook als de veiligheid van de medewerker in gevaar is, gelden er wettelijke regels. Maar hoe weet je welk gedrag tussen collega’s strafbaar is? Lees hiervoor het onderdeel Wet- en regelgeving bij seksueel grensoverschrijdend gedrag op school (mbo).

Communiceren bij een incident

Ben jij degene aan wie het slachtoffer vertelt over diens ervaring met seksueel grensoverschrijdend gedrag? Reageer dan met de grootst mogelijke zorgvuldigheid. Het is voor een slachtoffer van groot belang dat tijdens dit gesprek de juiste dingen wel en niet worden gevraagd en gezegd. In het eerste tabblad van het thema ‘Over de grens in het mbo’ vind je hierover meer informatie.

Zorgvuldige communicatie bij een mogelijk incident is essentieel om het vertrouwen van studenten, personeel en ouders in de opleiding te behouden, een incident in goede banen te kunnen leiden, en over te kunnen gaan op herstel.

Het artikel Communicatie na seksueel grensoverschrijdend gedrag door een schoolmedewerker gaat dieper in op de vraag hoe je als school kunt communiceren met ouders, studenten en het eigen personeel wanneer sprake is van grensoverschrijdend gedrag van een docent naar een student, maar in het artikel staan ook nuttige tips voor het geval er sprake is van een incident tussen collega’s.

Is er op school sprake van een ernstig incident van seksueel grensoverschrijdend gedrag? Lees dan verder bij het thema Calamiteiten (mbo) en in het artikel Omgaan met de media bij incidenten. Bel ons Adviespunt. Of schakel het calamiteitenteam in.  

De rol van de vertrouwenspersoon

Als studenten, ouders of medewerkers te maken krijgen met (seksueel) ongewenst gedrag is de vertrouwenspersoon de aangewezen persoon om de route mee te bepalen. De vertrouwenspersoon dient er dus voor te zorgen bekend en benaderbaar te zijn voor studenten en medewerkers. De vertrouwenspersoon geeft zo vaak voorlichting over de eigen functie dat iedereen weet wat er gebeurt als er een melding wordt gedaan.

Meer informatie over de rol van de vertrouwenspersoon bij ongewenst gedrag lees je bij het thema Vertrouwenswerk (mbo).

Meldingsbereidheid

In het verleden leken incidenten van seksueel grensoverschrijdend gedrag op school vaak/meestal niet gemeld te worden. Nu er veel meer media-aandacht is voor dit onderwerp lijkt de meldingsbereidheid ook op scholen groter. Desondanks zal het voor veel studenten moeilijk blijven om te melden. Onderzoekers noemen verschillende redenen waarom kinderen en jongeren seksueel grensoverschrijdend gedrag niet melden:

• Ze weten niet bij wie ze dit kunnen melden.
• Ze schamen zich om er over te praten.
• Ze voelen zich schuldig omdat ze denken dat ze het seksuele gedrag misschien hebben uitgelokt.
• Ze weten niet welke consequenties het melden heeft.
• Ze zijn bang voor de pleger omdat deze heeft gedreigd met sancties als ze praten.
• Ze denken dat er toch niets gebeurt met hun melding.

Gemakkelijker melden in een open sfeer

Studenten zullen incidenten vermoedelijk vaker melden als ze een goede relatie hebben met de docenten en de rest van de medewerkers; als er een open en seksueel integere sfeer heerst binnen de opleiding; als ze weten wat wel en niet oké is; als ze weten wat ze moeten doen als iemand over een grens gaat; en als ze weten dat de school meldingen serieus neemt. Hetzelfde geldt voor de medewerkers. Drie tips hoe een school hier aan kan werken:

1. Alle docenten weten hoe ze pedagogisch kunnen reageren op seksueel gedrag van studenten. Meer tips lees je bij het thema Omgaan met seksualiteit (mbo) / In de klas.
2. Alle medewerkers weten hoe ze moeten reageren op een student of collega die vertelt over een ervaring met seksueel grensoverschrijdend gedrag. Zie de alinea ‘Reageren’ op het tabblad ‘Over de grens in het mbo’.
3. De instelling werkt structureel aan een open en seksueel integer klimaat in het team, lees Omgaan met seksualiteit (mbo) In het team.

Een melding: wat nu?

Bij een incident van seksueel grensoverschrijdend gedrag, moeten er verschillende scenario’s gevolgd worden, die onder meer afhankelijk zijn van de aard van het incident en de leeftijd van pleger en slachtoffer. In de tabbladen Tussen studenten / Tussen medewerker en student / Tussen medewerkers krijg je handvatten om in te schatten hoe het gebeurde geïnterpreteerd moet worden.

In het tabblad Seksuele grensoverschrijding (mbo) / wet- en regelgeving en het tabblad ‘De schoolomgeving’ lees je meer over het vervolg na een melding. Het is bijvoorbeeld belangrijk om de juiste juridische woorden te gebruiken.

Ook kan zich de situatie voordoen dat er een vermoeden is dat het grensoverschrijdenden gedrag niet binnen de opleiding plaatsvindt, maar dat een student buiten school slachtoffer is van seksueel misbruik. Lees dan verder in het artikel Vermoedens van seksueel misbruik.

Evaluatie, nazorg en herstel

De evaluatie van een incident van seksuele grensoverschrijding is om diverse redenen van belang:

1. De evaluatie maakt duidelijk of er met betrekking tot het incident nog losse eindjes zijn die afgerond moeten worden.
2. Bij een minder ernstig incident kan de evaluatie vooral zorgen voor verbetering en meer alertheid.
3. De evaluatie haalt mogelijk verbeterpunten naar boven in de preventieve en structurele aandacht voor het thema seksualiteit en seksueel integer handelen.
4. De evaluatie kan leiden tot nieuwe afspraken en regels. Deze kunnen vervolgens worden verankerd in het preventieve beleid en de visie van de instelling, om een dergelijk incident in de toekomst te voorkomen.

Soms kan de periode rond een incident heftig zijn geweest voor diverse betrokkenen. Met goede nazorg en herstel kunnen betrokkenen verwerken wat er is gebeurd.

Is er op school sprake van een ernstig incident van seksueel grensoverschrijdend gedrag? Lees dan verder in het thema Calamiteiten (mbo) en het artikel Omgaan met de media bij incidenten. Bel ons Adviespunt om met je mee te denken, of schakel het calamiteitenteam in.

Maak goed beleid in een rustige tijd

In de praktijk gebeurt het geregeld dat een school pas tijdens een incident uitzoekt of het beleid heeft over seksueel grensoverschrijdend gedrag. Gezien de impact van dit soort incidenten is het echter sterk aan te raden dit beleid in rustiger tijden goed uit te denken en vervolgens levend te houden. Op deze manier kan het ook een preventieve rol vervullen; incidenten voorkomen is immers beter dan ervan genezen.

Om het schoolbeleid met betrekking tot seksueel grensoverschrijdend gedrag goed op orde te brengen, kan een schoolleider de SGG-preventietool gebruiken.

Zo werk je met de SGG-preventietool:

1. Je bekijkt de schoolpraktijk met een scan: Hoe staat het met de kennis en de kunde van het personeel over de preventie en de aanpak van seksueel grensoverschrijdend gedrag op school.
2. Check wat kan verbeteren via de infokaart: Met welke informatie, producten of instrumenten kan het schoolbeleid worden geoptimaliseerd voor een seksueel integer en veilig schoolklimaat?
3. Informeer het personeel met een op maat gemaakte routekaart over de preventie & de aanpak van seksueel grensoverschrijdend gedrag op school.

Ga naar de SGG-preventietool om seksueel grensoverschrijdend gedrag op school te voorkomen

Zorgvuldige taal

Het is belangrijk dat alle betrokkenen van de opleiding, vanaf het eerste moment van een melding, ook in taal verstandig handelen. Wanneer iemand nog niet schuldig is bevonden en er nog geen aangifte is gedaan, spreken we over een ‘beklaagde’. Op het moment dat aangifte is gedaan, gaat het over de ‘aangeklaagde’. Pas als iemand officieel schuldig is bevonden, kunnen we praten over de ‘schuldige’. Degene die een klacht doet over grensoverschrijdend gedrag, heet de ‘klager’. Pas op het moment dat het vermoeden waarheid blijkt te zijn, wordt deze persoon ‘slachtoffer’ genoemd.

De vertrouwensinspectie

Bij het vermoeden van een incident dien je in overleg te gaan met een deskundige van de vertrouwensinspectie (0900-1113111). Ga niet zelf op onderzoek uit, maar overleg met de deskundige of er sprake is van een redelijk vermoeden en welke stappen er moeten worden gezet. Bij een redelijk vermoeden moet aangifte worden gedaan. De zedenpolitie doet vervolgens onderzoek naar wat er precies is gebeurd. Pas wanneer het vermoeden waar blijkt te zijn, worden eventueel ook anderen dan de betrokkenen op de hoogte gesteld. Houd het dus zo klein als mogelijk en zo groot als nodig.

In de folder ‘Zo klein als mogelijk, zo groot als nodig’ – de mbo-versie – staat onder meer wat schoolleiders en bestuurders moeten doen bij een incident van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Op pagina 10 staat een lijst met ondersteuningspartners.

De politie

Het eventueel inschakelen van de politie bij een geval van (mogelijk) seksueel grensoverschrijdend gedrag door een met taken belast persoon, gebeurt dus pas nadat het bestuur overleg heeft gehad met de vertrouwensinspectie.

Samenwerken met de politie doet de school bij voorkeur niet alleen na overtredingen en andere problemen. Vooral in de preventieve sfeer kunnen een mbo-instelling en de politie veel voor elkaar betekenen. Denk hierbij onder meer aan het (signaleren van) ronselen door loverboys, sexting, sextortion of bangalijsten. Zorg daarom voor een goede relatie met de contactpersoon bij de politie.

Meer informatie over de politie als partner, ook bij incidenten, vind je op de pagina Politie als partner in schoolveiligheid.

Ga voor meer informatie naar de website vraaghetdepolitie.nl of neem contact op met de contactpersoon van jullie opleiding bij de politie.

De media

Misschien ben je als opleiding goed voorbereid op incidenten en calamiteiten. Maar als het gebeurt, zal het iedereen toch overvallen. Zeker als de media ineens voor de poorten staan. Journalisten kunnen in zo’n vervelende situatie voelen als een ‘vijand’, maar met de juiste tools en handvatten voor een goed mediabeleid sta je sterk in je schoenen.

Verder lezen over Omgaan met de media bij incidenten.

Andere partners

Om op school een veilige en stevige basis voor studenten te creëren, is samenwerken met gemeenten en lokale en regionale partners nodig. Samenwerking op het gebied van opvoeding, ontwikkeling, hulp en veiligheid, helpt om te voorkomen dat de jongeren in de regio in de knel komen en te maken krijgen met criminaliteit, uitsluiting, radicalisering of polarisatie.

In opdracht van Platform JEP schreef het NJi hierover een publicatie in afstemming met School & Veiligheid: ‘Sociale veiligheid is van iedereen’.

Sgg tussen studenten

Seks met een minderjarige is in principe strafbaar, ook als het contact door beiden wordt gewenst. Maar bij jongeren van 12 tot en met 17 jaar geldt dat het Openbaar Ministerie ze vraagt naar hun mening, ‘zo mogelijk’ en in bepaalde gevallen (art. 167a Sv). Een jongen van 17 jaar die seksueel contact heeft met een meisje van 15 jaar dat daar geen bezwaar tegen heeft, zal hoogstwaarschijnlijk geen problemen krijgen met justitie. 

Jongeren van 12 tot en met 17 jaar kunnen volgens het jeugdstrafrecht een taakstraf of jeugddetentie krijgen. Jongeren van deze leeftijd komen in aanmerking voor een verwijzing naar Halt, als ze een strafbaar feit hebben gepleegd. Dit heet een Halt-straf of een Halt-afdoening. De Halt-straf geeft jongeren de kans hun fouten recht te zetten.

Als het gaat om aanranding of verkrachting tussen studenten, kan de getroffen student (of diens ouders) aangifte doen bij de politie.

Sgg tussen medewerkers

De Arbowet verplicht werkgevers om werknemers te beschermen tegen seksuele intimidatie. In de Arbowet valt dit onder ‘psychosociale arbeidsbelasting’. De werkgever is verplicht hierop actief beleid te voeren. Seksuele intimidatie dient opgenomen te worden in de risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E). Bovendien moet de werkgever een plan van aanpak ontwikkelen, preventieve maatregelen nemen en zorgen dat werknemers die er last van hebben adequate hulp krijgen.

Sgg medewerker – student

MOA, meldplicht, zedendelicten

De kern van de ‘Wet bestrijding seksueel misbruik en seksuele intimidatie in het onderwijs’ is de MOA: de meld- overleg en aangifteplicht. De MOA houdt kortweg in dat bij het vermoeden van een zedenmisdrijf – gepleegd door een schoolmedewerker (formeel: “een met taken belast persoon”) jegens een minderjarige student – elke schoolmedewerker verplicht is om het bevoegd gezag hierover te informeren. Dit is de zogenaamde ‘meldplicht’. Wat zedendelictenZedendelicten zijn handelingen zoals: • Verkrachting (artikel 242) • Aanranding (artikel 246) • Ontucht (artikel 247) • Schennispleging (artikel 239) • Pornografie (artikel 240) • Bescherming jeugdigen tegen porno (artikel 240a) • Kinderporno (artikel 240b) • Grooming (artikel 248e) zijn, staat in het Wetboek van Strafrecht.

De wet MOA kent een eigen stappenplan/procesgang. Lees hierover in onze folder Grenzen aan gedrag, die gaat over de wettelijke kaders van seksueel ontoelaatbaar gedrag tussen schoolmedewerkers en leerlingen/studenten.

Het verschil tussen Meldcode en Meldplicht lees je in de gelijknamige folder.

Studenten van 18 jaar en ouder dienen zelf aangifte te doen. Niet iedere student durft die stap te nemen. Soms uit angst voor de gevolgen. Soms omdat het seksueel contact met wederzijds goedvinden was. In de praktijk is het dan moeilijk om de docent te vervolgen; de school kan echter, op grond van de schoolregels, wel zèlf optreden tegen de docent die seksueel contact had met een meerderjarige student.

Artikel 249 Wetboek van Strafrecht

Volgens artikel 249 van het Wetboek van Strafrecht zijn ontuchtige handelingen tussen een schoolmedewerker en een minderjarige student strafbaar. Deze wet benadrukt de afhankelijkheidsrelatie tussen leerling/student en schoolmedewerker en biedt de school aanknopingspunten voor het formuleren van een eigen beleid om ook liefdesrelaties tussen medewerkers en 18+ studenten te verbieden.

Lees meer in de folder Grenzen aan gedrag.

Kwaliteitswet: klachtrecht

Studenten, hun ouders en het onderwijspersoneel hebben het recht om te klagen over maatregelen, nalatigheid en gedrag. Het klachtrecht in het mbo is sinds 1 augustus 2017 wettelijk verankerd. Volgens de cao moeten alle mbo-instellingen over een vertrouwenspersoon beschikken voor het personeel. Sinds de wettelijke verankering van het klachtrecht in het mbo fungeert elke vertrouwenspersoon op school ook als eerste aanspreekpunt voor studenten (en hun ouders) voor alle klachten die te maken hebben met ongewenst gedrag, machtsmisbruik of communicatie op school.

Bij niet-strafbaar gedrag, zoals het maken van een seksueel getinte opmerking, gaat het om seksuele intimidatie. Er is geen sprake van seksueel geweld en het gaat niet om een zedendelict. In een dergelijk geval kan een student, een ouder of een schoolmedewerker een klacht indienen tegen degene die intimideert. Of tegen de school wanneer die hier niet tegen optreedt, om zo te zorgen voor een veilig schoolklimaat. De klacht wordt afgehandeld volgens de klachtenregeling van de school.

Lees meer over het vertrouwenswerk op het mbo en over het omgaan met klachten op school.