Primair Onderwijs
Voortgezet Onderwijs
MBO
Creëer een sociaal veilige sfeer op school
Seksuele grensoverschrijding
Kennisbank
Bij seksueel grensoverschrijdend gedrag, door een leerling of personeelslid, is het seksueel integere schoolklimaat in het geding. De impact kan groot zijn op betrokkenen. Dit vraagt om zorgvuldig reageren, afhandelen en communiceren om het vertrouwen en de veiligheid te behouden of te herstellen.
Weten hoe je integer kunt omgaan met seksueel gedrag zorgt voor een veilige school. Zo kunnen leerlingen zichzelf zijn en leren hoe met elkaar kunnen omgaan, ook op het gebied van seksualiteit en gender. Dit vraagt van de school seksuele integriteit in beleid en in de dagelijkse praktijk.
Wil je meer weten over hoe je kunt werken aan een veilige sfeer en preventie van seksueel grensoverschrijdend gedrag op school? Lees dan verder bij het thema ‘Omgaan met seksualiteit (vo)‘ In dit artikel lees je hoe scholen kunnen werken aan seksueel integer gedrag door schoolmedewerkers.
Wil je meer weten over hoe je kunt werken aan een veilige sfeer en preventie van seksueel grensoverschrijdend gedrag op school? Lees dan verder bij het thema ‘Omgaan met seksualiteit (vo)‘
In dit artikel lees je hoe scholen kunnen werken aan seksueel integer gedrag door schoolmedewerkers.
Helaas kunnen zich op elke school toch situaties voordoen van seksueel grensoverschrijdend gedrag.
We spreken over seksueel grensoverschrijdend gedrag als één van de partijen niet instemt met de (seksuele) uitlatingen of handelingen van de ander. Dit kan zowel voorkomen in de fysieke wereld als online. Je kunt denken aan:
Op school kan seksueel grensoverschrijdend gedrag vertoond worden tussen iedereen die op school aanwezig is. De diverse incidenten zijn van verschillende orde en vragen om verschillende wijzen van aanpakken:
Reageren op seksueel grensoverschrijdend gedrag kan om verschillende redenen ingewikkeld zijn. Het is daarbij goed om bij de volgende dingen stil te staan.
Is er op school sprake van een ernstig incident van seksueel grensoverschrijdend gedrag? Lees dan verder in de themakamer ‘Calamiteiten’ of het artikel ‘Omgaan met de media bij incidenten’. Bel ons Adviespunt. Of schakel het calamiteitenteam in.
Wil je meer weten over hoe je kan werken aan een veilige sfeer en preventie van seksueel grensoverschrijdend gedrag op school? Lees dan verder bij het thema ‘Omgaan met seksualiteit (vo)’.
Kennisbank artikelen over dit onderwerp:
“Dat de pers voor de deur staat, heeft veel impact op collega’s en met name op leerlingen die een microfoon onder hun neus geduwd krijgen.” Bereid jezelf en de school voor op de omgang met de media als een ramp jouw school treft.
Seksueel grensoverschrijdend gedrag van leerlingen kan sterk variëren in aard en omvang. Ook de impact op de direct betrokkenen en de veiligheid in de school verschilt. De context van de situatie bepaalt hoe je hier als leraar, team en/of school op reageert. Altijd met het oog op de integriteit en veiligheid van direct betrokkenen en de gehele school.
Bij onderzoekend leren en het opzoeken van grenzen hoort ook dat grenzen soms (licht) overschreden worden. Meestal volstaat het als je leerlingen nog eens herinnert aan de afspraken. Daarom is het belangrijk dat er met het teamThema ‘Omgaan met seksualiteit (vo) – In het team’ heldere afspraken zijn gemaakt; welk seksueel oefen- en experimenteergedrag is op jullie school gewenst en ongewenst?
Het kan ook zijn dat niet de afspraken van de school worden overschreden, maar wel een persoonlijke grens van een andere leerling. In beiden gevallen volstaat het om samen met leerlingen te kijken wat zij kunnen leren van de situatie voor de toekomst.
Vaak experimenteren leerlingen buiten het zicht van leraren. Als experimenten grensoverschrijdend wordt, gebeurt dat eerder in een één-op-één-situatie zoals op de wc, in een kleedkamer, op een beschut plekje van het schoolplein, tijdens het schoolkamp of op een schoolfeest.
Wil dat zeggen dat je leerlingen 100% van de tijd in het zicht moet houden? Nee. Dat is niet altijd wenselijk of mogelijk. Wat je wel kunt doen:
Naast de fysieke schoolomgeving zijn sociale media bij uitstek een plek waar leerlingen experimenteren, grenzen opzoeken en pesten. Dat lijkt soms buiten het bereik van de school, maar heeft wel degelijk invloed op de sociale veiligheid in de klas. Met seksuele grensoverschrijding online ga je vaak hetzelfde om als met grensoverschrijding in de klas en op school.
Meer hierover bij het thema ‘Sociale Media’, en in het artikel ‘Sexting en ongewenste verspreiding van beelden’.
De reactie van de leraar en de route die bewandeld wordt bij grensoverschrijdend gedrag tussen leerlingen, hangt af van het gedrag, de intentie, de frequentie, de afspraken in de klas en de schoolregels. Wanneer duidelijk is dat je te maken hebt met een incident of (ernstig) seksueel grensoverschrijdend gedrag, vraagt dit om gepaste acties en (tijdelijke) maatregelen. Soms worden grenzen zo ernstig overschreden dat de veiligheid van leerlingen in gevaar is, bijvoorbeeld wanneer leerlingen elkaar dwingen tot seksuele handelingen. Dit vraagt om uiterst zorgvuldig handelen naar alle betrokkenen, om zo weer veiligheid en integriteit te creëren of herstellen.
In het kort kan de volgende route gevolgd worden binnen de school:
Een artikel met uitgebreide informatie over waar je bij deze verschillende stappen aan kunt denken, is nog in ontwikkeling. Wil je in de tussentijd meer informatie? Neem dan contact op met ons Adviespunt.
Goede communicatie is essentieel om het vertrouwen van ouders, personeel en leerlingen in de school te behouden, wat nodig is om het incident in goede banen te kunnen leiden.
In het artikel ‘Communicatie na seksueel grensoverschrijdend gedrag leerlingen’Artikel ‘Communicatie na seksueel grensoverschrijdend gedrag leerlingen’ lees je hoe de school bij dit soort incidenten kan communiceren met alle betrokken partijen.
Het is belangrijk om (een incident van) seksuele grensoverschrijding niet als op zichzelf staand te zien. Als de storm is gaan liggen, is het verleidelijk om weer over te gaan tot de orde van de dag. Maar om incidenten in de toekomst te voorkomen, is blijvende aandacht nodig voor een veilige sfeer, voor hoe je met elkaar omgaat en voor openheid rondom seksualiteit. Dit noemen we ‘werken aan seksuele integriteit’.
Hoe je werkt aan seksuele integriteit – en waarom hier een sterke preventieve werking vanuit gaat – lees je bij het thema ‘Omgaan met seksualiteit (vo)’Thema ‘Omgaan met seksualiteit (vo)’.
Schoolpersoneel dient zich te gedragen conform de gedragscode en bewust om te gaan met de pedagogische afhankelijkheidsrelatie met leerlingen. Deze mag nooit geseksualiseerd worden. Bij seksueel grensoverschrijdend gedrag van een personeelslid of een vermoeden daarvan, treed de meldplicht in werking.
Voor schoolmedewerkers is het van belang dat er een gedragscode bestaat, die aangeeft welk gedrag van hen verwacht wordt. Zij hebben immers een belangrijke voorbeeldfunctie. Een gedragscodeArtikel ‘Model gedragscode schoolmedewerkers’ geeft duidelijk aan hoe professionals zich schoolbreed moeten opstellen ongeacht hun geslacht, geaardheid of functie. De gedragscode is dus niet zozeer een beperking, als wel een duidelijk kader dat alle betrokkenen kan worden voorgehouden.
Meer over integer gedrag van schoolpersoneel vind je bij het thema ‘Omgaan met seksualiteit (vo)’.
De relatie tussen een leraar en een leerling is een pedagogische relatie, waarin de leerling afhankelijk is van de docent. Daarom mag een leraar deze relatie nooit seksualiserenZowel de leerling als de leraar lopen hierbij risico. De leerling omdat zijn of haar grenzen ermee overschreden kunnen worden, met mogelijk negatieve consequenties, zoals leerproblemen en emotionele schade, als gevolg. De leraar omdat er een klacht tegen hem of haar wordt ingediend met mogelijke negatieve consequenties, zoals baanverlies en reputatieschade..
Docenten kunnen nooit dubbelzinnige grapjes of seksueel getinte opmerkingen maken in de klas, dito sociale media berichtjes posten of andere seksuele aandacht geven aan leerlingen. Dit is niet integer en niet professioneel.
De realiteit is dat schoolmedewerkers toch soms romantische of seksuele gevoelens voor een leerling ontwikkelen. Wat te doen? Hoe kan de leraar zelf – en de schoolomgeving – voorkomen dat deze gevoelens doorgaan in seksueel (grensoverschrijdend) gedrag? Lees verder in het artikel ‘Gevoelens voor een leerling’Artikel ‘Gevoelens voor een leerling’.
Bij een zedenmisdrijf van een schoolmedewerker naar een leerling of het vermoeden hiervan, gaat de meldplicht in werking. Hoe weet je nu welk seksueel grensoverschrijdend gedrag strafbaar is voor de wet waardoor sprake is van een zedenmisdrijf (ook wel ‘zedendelict’ genoemd)? Lees dit bij het tabblad ‘Wet- en regelgeving’ van dit thema.
Er kan zich ook een situatie voordoen waarbij het juist de leerling is die seksueel (grensoverschrijdend) gedrag vertoont naar de leraar. Dit kan heel kwetsbaar voelen of onzeker maken, en tegelijkertijd soms ook vleiend of grappig zijn.
Het is afhankelijk van diverse factoren wat je als leraar kunt en moet doen. Om welk gedrag gaat het; wat is de intentie en de frequentie; in hoeverre schendt dit gedrag de klassenafspraken en de schoolregels? Kijk met wie je dit kunt bespreken om de situatie helder(der) te krijgen of te veranderen: bijvoorbeeld met de leerling zelf, de leidinggevende, een collega, de vertrouwenspersoon of de mentor van de leerling.
Wanneer een schoolmedewerker over de grens gaat in gedrag naar een leerling, of als de veiligheid van leerling of leraar in het geding is, gelden niet alleen schoolregels maar ook wetten.
Goede communicatie is essentieel om het vertrouwen van ouders, personeel en leerlingen in de school te behouden, wat nodig is om het incident in goede banen te kunnen leiden. Uitgebreide informatie hierover vind je in de volgende artikelen:
Heb je te maken met een incident en wil je sparren over wat je kunt doen of over of je het juiste hebt gedaan? Bel of mail dan met ons Adviespunt.
Dit artikel biedt handreikingen hoe je leerlingen, ouders en personeel kunt informeren over een incident rond seksueel grensoverschrijdend gedrag van een medewerker.
Ook onder collega’s is een veilig en seksueel integer klimaat nodig. Dit vraagt om duidelijke schoolregels, openheid en aanspreekbaarheid in het team. Wanneer iemand over de schreef is gegaan, kan een vertrouwenspersoon ondersteunen en is wetgeving van toepassing.
Een hand op de billen van een collega leggen, is gedrag dat echt ‘niet kan’. Maar hoe zit het met een schouderklopje, een compliment over een strakke rok of bewondering voor iemands zichtbare resultaten in de sportschool? Je vraagt je dan wellicht af: ‘Kan dit of kan dit niet?’.
Als het een opmerking of gedrag richting jouzelf is, kun je uitgaan van de stelregel: “Als het voor mij onprettig of ongemakkelijk voelt, dan kan het niet”. Maar hoe kaart je dat aan bij de collega die dit zegt of doet?
Als de sfeer in jullie team zo veilig en collegiaal is dat je elkaar altijd kunt aanspreken, kun je gemakkelijker tegen elkaar zeggen dat bepaald gedrag voor jou niet fijn voelt. Om tot dit soort integere en relaxte omgangsvormen te komen, kan het volgende stappenplan helpen:
Wanneer een schoolmedewerker over de grens gaat in gedrag naar collega’s, gelden niet alleen schoolregels, maar geldt ook wetgeving.
Goede communicatie is essentieel om het vertrouwen van ouders, personeel en leerlingen in de school te behouden, wat nodig is om het incident in goede banen te kunnen leiden. Het artikel ‘Communicatie na seksueel grensoverschrijdend gedrag door een schoolmedewerker’Artikel ‘Communicatie na seksueel grensoverschrijdend gedrag door een schoolmedewerker’ gaat dieper in op de vraag hoe je hier als school mee om kunt gaan en hoe je hierover kunt communiceren met ouders, leerlingen en het eigen personeel.
Een goede relatie met leerlingen is essentieel om hen vaker incidenten te laten melden. Incidenten evalueren is ook van belang; net als het aanstellen van een vertrouwenspersoon én deze bekend maken binnen de school. Dit zijn drie aandachtspunten op schoolniveau als het gaat om seksueel grensoverschrijdend gedrag.
Incidenten rond seksueel gedrag kunnen op elke school voorkomen. Ook al zijn er duidelijke afspraken en is alles goed geregeld. Als er dan toch iets gebeurt, is een schoolbrede afhandeling nodig.
Om ervoor te zorgen dat leerlingen, ouders en personeel weten bij wie ze op school terechtkunnen als ze te maken krijgen met (seksueel) ongewenst gedrag, geeft de vertrouwenspersoon van de school voorlichting over zijn of haar functie. Ook wanneer er klachten zijn, is de vertrouwenspersoon hiervoor aangewezen.
Meer informatie hierover en geschikte hulpmiddelen vind je in de themakamer ‘Vertrouwenswerk (vo)’Themakamer ‘Vertrouwenswerk’.
Seksueel grensoverschrijdend gedrag wordt door kinderen en jongeren over het algemeen Naar schatting wordt 95%t van de incidenten niet gemeld. Onderzoekers noemen verschillende redenen waarom kinderen seksueel gedrag niet melden. Omdat… – ze niet weten bij wie ze dit kunnen melden; – ze zich schamen om er over te praten; – ze zich schuldig voelen omdat ze denken dat ze het seksuele gedrag misschien hebben uitgelokt; – ze niet weten welke consequenties het melden heeft; – ze bang zijn voor de pleger, omdat deze heeft gedreigd met sancties als ze praten.niet of nauwelijks gemeld. Een open sfeer op school rond seksualiteit bevordert de meldingsbereidheid. De belangrijkste tips om hieraan te werken zijn:
Meer tips voor het werken aan een open sfeer op school om de meldingsbereidheid van de leerlingen te bevorderen vind je bij het thema ’Omgaan met seksualiteit (vo)’.
De evaluatie van seksuele grensoverschrijding kan recht doen aan een periode die voor schoolleiders en leerkrachten soms heftig en emotioneel is geweest. Bij een minder ernstig incident kan evaluatie zorgen voor verbetering en alertheid. Ook ouders kunnen een rol hebben in dit proces.
Vier voordelen van evaluatie:
Schoolveiligheid rondom seksueel gedrag is allereerst een zaak van de school zelf. Dat betekent niet dat de school er helemaal alleen voor staat.
Er zijn situaties waarin de school samen kan – of zelfs moet – werken met andere partijen, zoals de politie. Niet alleen bij mogelijke strafbare feiten. Ook in de preventieve sfeer kunnen school en politie veel voor elkaar betekenen. Bijvoorbeeld op het gebied van (signaleren van) ronselen door loverboys, sexting of sextortion. Zorg daarom als school voor een goede relatie met de contactpersoon bij de politie.
Meer informatie over de politie als partner, ook bij incidenten, vind je op de pagina ‘Politie als partner in schoolveiligheidArtikel ‘Politie als partner in schoolveiligheid’.
Ga voor meer informatie naar de website vraaghetdepolitie.nl of neem contact op met de contactpersoon van je school bij de politie.
De zwaarte van het incident bepaalt de manier van communiceren met ouders/verzorgers. De school kan contact opnemen met alleen de ouders van de betrokken leerling(en), met de ouders van de betrokken klas óf met de ouders van alle leerlingen (niet betrokken ouders). Het vertrouwen van ouders in de school is een voorwaarde om het incident in goede banen te leiden. Duidelijke, tijdige en frequente communicatie zorgen dat ouders het vertrouwen in de school behouden.
Ouders willen vaak geïnformeerd worden over het precieze verloop van het incident. Ervaring leert dat het in bijna alle gevallen onmogelijk is om een feitelijke gebeurtenis te achterhalen. Tegelijkertijd zorgt de Wet Bescherming Persoonsgegevens ervoor dat elk individu beschermd dient te worden omtrent zijn uitspraken en gedragingen. Dit leidt soms tot grote frustratie van betrokken ouders.
Bij ernstige incidenten kan de school overwegen om een ouderavond te organiseren, samen met vertegenwoordigers van GGD, CJG/wijkteam en politie. Er moet dan voldoende informatie te geven zijn over wat er gebeurd is en wat de school heeft gedaan in reactie hierop. Hoewel een ouderavond voor veel scholen een bekende activiteit is, past hier een zorgvuldige overweging. De vertrouwensinspectie waarschuwt voor het risico van escalatie.
Verschillende wet- en regelgeving is van kracht bij seksueel grensoverschrijdend gedrag. De leeftijden van dader en slachtoffer bepalen of er sprake is van jeugdstrafrecht, een Halt-afdoening, Arbo-wetgeving of een zedenmisdrijf met meldplicht.
Jongeren tussen de 12 en 18 jaar kunnen volgens het jeugdstrafrecht een taakstraf of jeugddetentie krijgen. Jongeren tussen 12 tot 18 jaar die een strafbaar feit hebben gepleegd, kunnen in aanmerking komen voor een verwijzing naar Halt. Dit heet een Halt-straf of Halt-afdoening. De Halt-straf geeft jongeren de kans hun fout recht te zetten.
Bij seksueel grensoverschrijdend gedrag van kinderen onder de 12 jaar wordt geen jeugdstrafrecht toegepast, zodat ook geen officiële aangifte kan worden gedaan. Een melding doen kan soms wel.
De ArbowetSeksuele intimidatie in de Arbowet verplicht werkgevers om werknemers te beschermen tegen seksuele intimidatie. In de Arbowet valt dit onder psychosociale arbeidsbelasting. De werkgever is verplicht hierop actief beleid te voeren. Seksuele intimidatie dient opgenomen te worden in de risico-inventarisatie. Bovendien moet de werkgever een plan van aanpak ontwikkelen, preventieve maatregelen nemen en zorgen dat werknemers die er last van hebben adequate hulp krijgen. Zie: https://www.arboportaal.nl/onderwerpen/seksuele-intimidatie/wetLees meer
Als je advies wilt krijgen of een klacht wilt indienen, kun je bij de vertrouwenspersoon van de school terecht. Deze gaat vertrouwelijk om met wat je vertelt en zal je werkgever wijzen op de eisen die de Arbowet stelt.
In het geval van seksueel grensoverschrijdend gedrag tussen schoolmedewerkers kunnen drie routes worden belopen, die eventueel kunnen eindigen bij de KlachtencommisieKlachtencommissie Onderwijs. Deze drie routes zijn: 1. interne klachtbehandeling, op het niveau van school of bestuur, 2. mediation, 3. een formele procedure bij de Landelijke Klachtencommissie Onderwijs. Het is van belang om gehoor te geven aan de wensen en de aangedragen oplossingen van het slachtoffer. Daarom wordt vaak voor de eerste route gekozen. Voor route 2 moeten beide ‘partijen’ (dader en slachtoffer) toestemming geven (en dus overtuigd zijn dat door dit traject in te gaan een oplossing in het verschiet ligt). Wanneer beide routes geen effect sorteren, dan is de enige optie dat het slachtoffer een formele klacht indient bij de Klachtencommissie.Lees meer
Als het om aanranding of verkrachting gaat, kan aangifte gedaan worden bij de politie. In dat geval geldt de strafwet. Het strafrecht is niet van toepassing op bijvoorbeeld seksueel getinte opmerkingen of een medewerker die onverholen naar de borsten van zijn/haar collega staart. In die gevallen is de Arbowet van toepassing.
Bij strafbare vormen van seksueel overschrijdend gedrag wordt gesproken van een zedendelict. Wat daar precies onder valt, staat in het Wetboek van Strafrecht. De artikelen die van toepassing kunnen zijn op zedendelicten in het onderwijs staan vermeld in de folder ‘Grenzen aan gedrag’.Folder ‘Grenzen aan gedrag’
Artikel 249 van het Wetboek van Strafrecht is een belangrijke toevoeging op de onderwijswetgeving van 1999, die stelt dat ontuchtige handelingen door een schoolmedewerker jegens een leerling strafbaar zijn. Deze wet legt de nadruk niet op de leeftijd van de leerling, maar op de afhankelijkheidsrelatie die tussen een leerling en zijn of haar docent (altijd) bestaat en die niet aan leeftijd is gebonden.
Elke schoolmedewerker heeft een meldplichtArtikel ‘Meldcode en Meldplicht’ aan het bevoegd gezag bij een vermoeden van een zedenmisdrijf tussen een medewerker van de onderwijsinstelling en een minderjarige leerling (jonger dan 18 jaar). Het bevoegd gezag is vervolgens verplicht om in overleg te treden met de vertrouwensinspecteur. Als deze concludeert dat er sprake is van een ‘redelijk vermoeden’, zal de school aangifte doen. Voordat het bestuur overgaat tot aangifte, informeert het bestuur de betreffende leerling, zijn of haar ouders en de aangeklaagde.
Op de website van de Inspectie vindt je de alles over de MOA-plicht – de wettelijk verplichte stappen in het geval het een minderjarige leerling betreft – en over de taak en rol van de vertrouwensinspecteurs van de Inspectie van het Onderwijs hierbij. Onderstaand schema wordt daar volledig uitgelegd.